Quán triệt và triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội XII của Đảng

PHẦN THỨ HAI: NHỮNG CHỦ TRƯƠNG MỚI, NHỮNG VẤN ĐỀ CỐT LÕI 

 

1. Chủ trương tiếp tục đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế; đẩy mạnh công nghiệp hóa (CNH), hiện đại hóa (HĐH) gắn với phát triển kinh tế tri thức (KTTT); hoàn thiện thể chế, phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN

 

Để thực hiện mục tiêu “Đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới; phát triển kinh tế nhanh, bền vững, phấn đấu sớm đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại”, kế thừa những kết quả đạt được trong 30 đổi mới đất nước, Văn kiện Đại hội XII đã có những phát triển mới rất rõ nét về tiếp tục đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế; đẩy mạnh CNH, HĐH gắn với phát triển KTTT; hoàn thiện thể chế, phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN.

 

1.1. Tiếp tục đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế

 

Về đổi mới mô hình tăng trưởng

 

Đổi mới và hội nhập kinh tế quốc tế của nước ta trong 30 năm qua đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, nền kinh tế nước ta đã bộc lộ không ít yếu kém. Tăng trưởng tuy vẫn tương đối cao nhưng đang có xu hướng chậm lại; chất lượng tăng trưởng, hiệu quả và năng lực cạnh tranh của nền kinh tế còn thấp. Thực trạng này, trước hết là do mô hình tăng trưởng đã không còn phù hợp, không còn khả năng duy trì tăng trưởng cao và bền vững. Vì vậy, để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ở mức độ cao, vấn đề đặt ra là phải đổi mới mô hình tăng trưởng phù hợp với quy mô nền kinh tế sau 30 năm đổi mới.

 

Đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế là việc xác lập khung khổ chung, hay mô thức chung định hướng vận hành nền kinh tế trên cơ sở tối ưu hóa các nguồn lực của quốc gia với một cơ cấu nền kinh tế hợp lý, hiệu quả, hiện đại, nhằm đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế cao theo hướng phát triển bền vững. Việc hình thành các mô hình tăng trưởng kinh tế tùy theo mức độ đóng góp khác nhau của các nhân tố tác động vào sự tăng trưởng. Mô hình tăng trưởng kinh tế gồm: tăng trưởng theo chiều rộng, theo chiều sâu và kết hợp chiều rộng với chiều sâu. 

 

Lựa chọn mô hình tăng trưởng sao cho vừa thúc đẩy nền kinh tế phát triển, tăng nhanh thu nhập, cải thiện đời sống dân cư mà không bị rơi vào bẫy thu nhập trung bình, vừa giải quyết được vấn đề xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái là một trong những vấn đề vừa bức thiết vừa cơ bản của nước ta hiện nay và trong phương hướng tới. Không phải bây giờ Đảng ta mới đặt ra vấn đề này, mà đây là một chủ trương lớn, quan trọng đã được nêu ra từ Đại hội XI của Đảng (thậm chí trước đó nữa). Đến Đại hội XII, Đảng ta xác định định hướng đổi mới mô hình tăng trưởng là: “… kết hợp có hiệu quả phát triển chiều rộng với chiều sâu, chú trọng phát triển chiều sâu, nâng cao chất lượng tăng trưởng và sức cạnh tranh trên cơ sở nâng cao năng suất lao động, ứng dụng tiến bộ khoa học - công nghệ, đổi mới và sáng tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, phát huy lợi thế so sánh và chủ động hội nhập quốc tế phát triển nhanh và bền vững (hướng tới các mục tiêu phát triển bền vững đến năm 2030 của Liên hợp quốc)...”. Như vậy, đổi mới mô hình tăng trưởng theo tinh thần Đại hội XII là kết hợp có hiệu quả phát triển chiều rộng với chiều sâu, nhưng chủ yếu là chuyển mạnh từ mô hình tăng trưởng theo chiều rộng sang mô hình tăng trưởng kinh tế theo chiều sâu.  

 

Mô hình tăng trưởng theo chiều rộng chủ yếu dựa vào khai thác tài nguyên thiên nhiên, dựa vào xuất khẩu, thâm dụng lao động, phụ thuộc quá nhiều vào vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), năng suất lao động thấp, hiệu quả đầu tư không cao,… Đây cũng chính là thực trạng của nền kinh tế Việt Nam thời gian qua. Thực tế mô hình tăng trưởng kinh tế theo chiều rộng ở nước ta trong 30 qua đã đạt kết quả tích cực:  tạo ra tốc độ tăng trưởng nhanh, cao trong một thời gian nhất định (khoảng 6% - 7%/năm); quy mô của nền kinh tế được mở rộng đáng kể; đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được nâng lên; góp phần đưa nước ta thoát khỏi tình trạng nước nghèo, kém phát triển và trở thành nước đang phát triển có mức thu nhập trung bình thấp. Tuy nhiên, nếu tiếp tục kéo dài mô hình tăng trưởng theo chiều rộng, thì sẽ không còn phù hợp với bối cảnh nước ta ngày càng hội nhập quốc tế sâu, rộng và toàn diện như hiện nay. Bối cảnh quốc tế cũng như trong nước hiện nay, động lực của sự phát triển chủ yếu dựa vào chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế; là nguồn nhân lực chất lượng cao, thay vì động lực dựa vào khai thác tài nguyên xuất khẩu và lực lượng lao động rẻ như trước đây. Hơn nữa, khi mà tài nguyên, lao động rẻ được khai thác quá mức thì động lực tăng trưởng, phát triển kinh tế sẽ không còn và Việt Nam sẽ rơi vào thời kỳ tăng trưởng thấp, dưới mức tiềm năng; đồng thời càng khó tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu,… Điều đó dẫn đến sẽ làm suy yếu khả năng tăng trưởng dài hạn của nền kinh tế; tác động xấu đến môi trường, tài nguyên thiên nhiên ngày càng bị khai thác cạn kiệt; đất nước vẫn ở trong tình trạng tụt hậu xa so với các nước phát triển trong khu vực và thế giới; nguy cơ rơi vào bẫy thu nhập trung bình, mất nhiều thập kỷ vẫn không trở thành quốc gia phát triển (có GDP hơn 9.385 USD/người/năm và đạt các tiêu chí khác về phát triển công nghệ, kinh tế - xã hội).

 

Mô hình tăng trưởng kinh tế theo chiều sâu là dựa vào khoa học và công nghệ hiện đại, nâng cao hiệu quả, chất lượng của tăng trưởng, như: nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, tăng năng suất lao động, sự đóng góp của nhân tố năng suất tổng hợp (TFP); hướng hoạt động của nền kinh tế vào các ngành, lĩnh vực có giá trị gia tăng cao, giảm chi phí sản xuất; chủ động sản xuất và xuất khẩu hàng hóa có hàm lượng công nghệ cao, trên cơ sở khai thác triệt để các lợi thế của đất nước. Tăng trưởng theo chiều sâu không chỉ nâng cao chất lượng, hiệu quả nền kinh tế, mà còn gắn với bảo vệ môi trường sinh thái, cải thiện phúc lợi xã hội; ...Động lực quan trọng nhất và cũng là điều kiện để đổi mới mô hình tăng trưởng là đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới, sáng tạo trong sản xuất, kinh doanh… 

 

Từ những vấn đề đặt ra, chủ trương định hướng mô hình tăng trưởng như Văn kiện Đại hội XII của Đảng là hoàn toàn phù hợp với xu thế phát triển của thời đại và đặc điểm nền kinh tế nước ta giai đoạn hiện nay. Đổi mới mô hình tăng trưởng theo định hướng này nhằm vừa thúc đẩy kinh tế phát triển có hiệu quả, tăng nhanh thu nhập, cải thiện đời sống nhân dân, tránh rơi vào bẫy thu nhập trung bình; vừa giải quyết được vấn đề xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái…

 

Về tái cơ cấu nền kinh tế

 

Đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế có quan hệ hữu cơ với nhiệm vụ tái cơ cấu nền kinh tế, bởi để thực hiện việc đổi mới mô hình tăng trưởng phải cơ cấu lại nền kinh tế, nhằm khắc phục những khuyết tật, những hạn chế nảy sinh trong quá trình tăng trưởng; đồng thời xây dựng một cơ cấu kinh tế đáp ứng yêu cầu của mô hình tăng trưởng mới. 

 

Đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế là xác lập, định hướng cách thức vận hành nền kinh tế để đạt các mục tiêu tăng trưởng, phát triển; còn cơ cấu lại nền kinh tế là hiện thực hóa cách thức vận hành nền kinh tế theo mô hình đã được lựa chọn. Trong điều kiện hiện nay, đổi mới mô hình tăng trưởng, tái cơ cấu nền kinh tế phải là quá trình thực hiện hiệu quả ba trụ cột: kinh tế - xã hội - môi trường. Đây là những tư tưởng quan trọng nhất, cũng là những nét mới trong tư duy phát triển hiện đại. 

 

Cơ cấu lại nền kinh tế theo mô hình tăng trưởng được ĐHXII xác định đòi hỏi phải vừa khai thác lợi thế cạnh tranh hiện có, vừa tạo điều kiện để hình thành và xây dựng các lợi thế cạnh tranh trong tương lai ở một số ngành của nền kinh tế; cơ cấu lại nền kinh tế theo hướng hội nhập và định hướng xuất khẩu; kết nối được nền kinh tế nước ta với nền kinh tế khu vực và toàn cầu; cải thiện vị thế của từng doanh nghiệp, từng ngành và cả nền kinh tế trong chuỗi giá trị toàn cầu, đồng thời chú ý hơn đến nhu cầu tiêu dùng trong nước.

 

Văn kiện ĐHXII đã chỉ rõ: “Tiếp tục đẩy mạnh thực hiện cơ cấu lại đồng bộ, tổng thể nền kinh tế và các ngành, các lĩnh vực gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng, tập trung vào các lĩnh vực quan trọng: cơ cấu lại đầu tư với trọng tâm là đầu tư công; cơ cấu lại thị trường tài chính, trọng tâm là hệ thống ngân hàng thương mại và các tổ chức tài chính, từng bước cơ cấu lại ngân sách nhà nước; cơ cấu lại và giải quyết có kết quả vấn đề nợ xấu, bảo đảm an toàn nợ công; cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước, trọng tâm là các tập đoàn, tổng công ty nhà nước; cơ cấu lại nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng, gắn với phát triển kinh tế nông thôn và xây dựng nông thôn mới”.

 

Về tái cơ cấu đầu tư công, công việc trước hết phải làm là cắt giảm số lượng vốn và số dự án đầu tư công; thực hiện phân bổ vốn cho những dự án quan trọng ưu tiên, chủ yếu trong phát triển hạ tầng. Lựa chọn và tập trung vốn cho dự án có có hiệu quả kinh tế - xã hội cao; đổi mới và sáng tạo trong đầu tư theo hướng “đầu tư ít hơn, hiệu quả cao hơn”, hạn chế chạy theo số lượng đầu tư, ngăn chặn tình trạng đầu tư bằng mọi giá như thời gian qua…

 

Tái cơ cấu hệ thống các tổ chức tín dụng đã và đang tập trung xử lý một số nội dung chính, gồm tái cơ cấu các ngân hàng thương mại yếu kém; xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng và tái cơ cấu tổng thể, toàn diện cả hệ thống nói chung và từng tổ chức tín dụng nói riêng.

 

Tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước (DNNN) tập trung vào các nhóm giải pháp: Xác lập và áp đặt đầy đủ nguyên tắc thị trường và chế độ chính sách cứng đối với DNNN, buộc các DNNN phải cạnh tranh bình đẳng như các doanh nghiệp ở khu vực khác; thiết lập, hoàn thiện khung quản trị theo thông lệ quốc tế phổ biến, nâng cao hiệu lực quản trị công ty đối với các doanh nghiệp nhà nước; thu hẹp quy mô hoạt động của các DNNN để DNNN tập trung vào các ngành, lĩnh vực kinh doanh chính. Tập trung xây dựng nền công nghiệp và thương hiệu công nghiệp quốc gia với tầm nhìn trung, dài hạn, có lộ trình cho từng giai đoạn; phát triển có chọn lọc một số ngành công nghiệp chế tạo, chế biến, công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp sạch, công nghiệp năng lượng, công nghiệp quốc phòng, an ninh…

 

Tái cơ cấu nông nghiệp là nhiệm vụ hết sức quan trọng và rất khó khăn, bởi nước ta có hơn 2/3 dân số ở nông thôn; nông nghiệp những năm gần đây tuy đạt những thành tựu đáng tự hào, nhưng kém bền vững, dễ bị tổn thương trước tác động của thiên nhiên, diễn biến bất lợi của thị trường. Vì vậy, tái cơ cấu nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới trong thời gian tới xác định mục tiêu chính là phát triển bền vững theo ba trụ cột kinh tế - xã hội và môi trường. Từ đó, yêu cầu phải đẩy mạnh cơ cấu lại nông nghiệp theo hướng xây dựng nền nông nghiệp công nghệ cao, hàng hóa lớn; tăng cường ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ, nâng cao chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh; bảo đảm phát triển bền vững, an ninh lương thực quốc gia và vệ sinh an toàn thực phẩm. Tập trung phát triển sản phẩm có lợi thế so sánh, giá trị gia tăng cao, bảo đảm các tiêu chuẩn theo yêu cầu xuất khẩu, có khả năng tham gia hiệu quả vào chuỗi giá trị toàn cầu…

 

Nhìn chung, quá trình đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế ở Việt Nam sẽ phải tiến hành trong nhiều năm với không ít khó khăn, thách thức. Trong quá trình đó, bên cạnh những đổi mới, sáng tạo ở trong nước, cần học hỏi những kinh nghiệm, bài học thành công và thất bại trong tái cơ cấu, chuyển đổi mô hình tăng trưởng ở các nước khác.