Nói đến TP Đà Lạt là nhắc đến những vẻ đẹp "sơn tình thủy tú" mà thiên nhiên đã ban tặng. Thế nhưng, Đà Lạt đẹp không bởi những cảnh quan mà nơi đây còn có những nét đẹp văn hóa đã trải qua dòng thời gian mà con người đã gây dựng nên...
Hàm chứa nét văn hóa của người Việt
Nói đến TP Đà Lạt là nhắc đến những vẻ đẹp “sơn tình thủy tú” mà thiên nhiên đã ban tặng. Thế nhưng, Đà Lạt đẹp không bởi những cảnh quan mà nơi đây còn có những nét đẹp văn hóa đã trải qua dòng thời gian mà con người đã gây dựng nên. Một trong những nét đẹp văn hóa tiêu biểu vẫn còn hiện hữu tại “Thành phố ngàn hoa” là những ngôi đình hàm chứa nhiều giá trị văn hóa - lịch sử. Cùng với biết bao sự đổi thay, những ngôi đình trong lòng Đà Lạt vẫn còn đó, gắn bó và chứng kiến sự phát triển của Đà Lạt trên lớp bụi của thời gian.
 |
| Đình Đà Lạt (đường Nguyễn Văn Cừ) với những nét cổ kính |
Thành phố Đà Lạt với lịch sử 120 năm hình thành và phát triển, vì vậy nơi đây không có những ngôi tổ đình hay những ngôi đình cổ kính có lịch sử hàng trăm năm như ở các nơi khác. Đình ở Đà Lạt cũng không có quy mô lớn, mỗi ngôi đình là một giá trị văn hóa, một quá trình lịch sử khác nhau. Thế nhưng đình trong lòng Đà Lạt vẫn ẩn chứa những giá trị, vẫn giữ được những nét văn hóa thuần khiết của cộng đồng người Việt. Giữa cái tấp nập vồn vã của thành phố, cái náo nhiệt của nếp sống đô thị thì những ngôi đình vẫn lặng lẽ còn đó với vẻ trầm mặc, yên bình.
Đó là mái đình và những tín ngưỡng văn hóa dân gian về một vị thành hoàng làng có công với làng, cũng là nơi để sinh hoạt cộng đồng trong những ngày lễ tế hội hè. Đà Lạt hiện nay còn hơn 20 ngôi đình lớn nhỏ như: đình An Hòa, đình Thiên Thành, đình Ánh Sáng, đình Đà Lạt, đình Nghệ Tĩnh, đình Cô Giang, đình Sầm Sơn... Các ngôi đình ở đây có niên đại khá muộn so với các đình khác trên cả nước, đình có niên đại sớm nhất là đình Đà Lạt và đình ấp Tân Lạc được xây dựng năm 1920, có những đình được xây dựng sau này như đình Lạc Thành (1972); đình ấp Đa Trung (1973) do một số cư dân vào Đà Lạt lập nên.
Có thể chia đình ở Đà Lạt thành hai loại. Thứ nhất, đình có nét văn hóa và sinh hoạt chung của cộng đồng gồm nhiều thành phần dân cư. Thứ hai, đình có nét văn hóa và sinh hoạt riêng của một cộng đồng dân cư của một số địa phương cụ thể. Nhưng tựu chung lại đó đều là những nét văn hóa đặc trưng trong tổng thể văn hóa. Cũng như các đình khác trên cả nước, đình ở Đà Lạt có trang trí nhiều cặp câu đối và hoành phi. Đình An Hòa có một cặp câu đối ở bên ngoài mà mọi người đều có thể nhìn thấy khi dừng chân trên đường 3/2 “Nhân tâm vi bổ - Vạn thế vĩnh tồn” (Lòng người là gốc - Muôn đời trường tồn), hay như đình Đà Lạt có cặp câu đối “Nhân kiệt địa linh an định lạc - Phong thuần tục mỹ lợi hòa đa” (Nơi địa linh có người tài giỏi là nơi yên lành vui vẻ - Thuần phong mỹ tục hòa hợp mọi người).
Nhiều ngôi đình ở Đà Lạt không có bình phong phía trước, chỉ một vài ngôi đình có bình phong như đình Nghệ Tĩnh, đình Cô Giang… Đình ở đây cũng không được trang trí cầu kỳ, chỉ một số ít đình như đình Đà Lạt, đình An Hòa phần nào mang một nét cổ kính khi trên mái đình được trang trí bằng những con rồng ở đầu mái, trong nội đình được thiết kế 3 gian và hai bên tả ban, hữu ban đều có bàn thờ và những câu đối. Trong chừng mực nhất định nào đó khi những người dân Việt mở mang bờ cõi về phía Nam đã thổi vào đây một đời sống văn hóa tinh thần thì đình làng vẫn mang đầy đủ dấu ấn tâm linh mà người xưa để lại.
Nhìn chung, dù đình làng hay đình ấp thì đó đều là những nơi thiêng liêng nhưng lại rất gần gũi với những người dân. Đây cũng chính là một sợi dây tinh thần nối chặt con người lại với nhau. Dù trong hoàn cảnh đô thị hóa hiện nay, nhiều ngôi đình vẫn giữ được chức năng thuần túy của nó là gắn kết cộng đồng cùng những sinh hoạt lễ nghi không thể thiếu trong nét văn hóa của người Việt. Dù đã trải qua nhiều thế hệ khác nhau nhưng những ngôi đình trong lòng Đà Lạt vẫn giữ được những nét văn hóa thuần khiết của người Việt. Đó không chỉ là những công trình văn hóa đang hiện hữu mà còn là một điểm nhấn trong tổng thể vẻ đẹp của Đà Lạt. 120 năm hình thành và phát triển, Đà Lạt cũng ôm trọn những ngôi đình vào lòng.
LÊ KHẮC NIÊN
