Tìm hiểu tên đường phố Đà Lạt

09:10, 01/10/2015

Trên Sơ đồ Đà Lạt (Plan de Dalat) do Tòa Thị chính Đà Lạt ấn hành trước năm 1954, Đà Lạt có 3 loại đường: đại lộ (avenue, boulevard), đường nhựa (rue), đường trải đá (route). 

Đường Minh Mạng cũ nay là đường Trương Công Định. Ảnh: THANH TOÀN
Đường Minh Mạng cũ nay là đường Trương Công Định. Ảnh: THANH TOÀN
Trên Sơ đồ Đà Lạt (Plan de Dalat) do Tòa Thị chính Đà Lạt ấn hành trước năm 1954, Đà Lạt có 3 loại đường: đại lộ (avenue, boulevard), đường nhựa (rue), đường trải đá (route). 
 
 - Avenue: Paul Doumer, Pierre Pasquier, Albert Sarraut, Roume, René Robin, Graffeuil, Docteur Yersin, Jean O’Neil,...
 
- Boulevard Lamartine
 
- Rue: Pasteur, Calmette, Champoudry, Cunhac, Gia Long, Minh Mạng,... 
 
- Route de Dankia, Prenn, Robinson, Route fédérale No 11 (Đường Liên bang số 11),...
 
Hầu hết các con đường đều mang tên các nhân vật Pháp: 
 
- Toàn quyền: Paul Doumer, Pierre Pasquier, Albert Sarraut, Ernest Nestor Roume, René Robin,...
 
- Khâm sứ: Graffeuil 
 
- Thống chế, đô đốc: Maréchal Foch, Decoux,... 
 
- Thị trưởng Đà Lạt: Champoudry, Cunhac,... 
 
- Danh nhân Pháp: Pasteur, Calmette, Yersin, Lamartine,...  
 
Chỉ vài con đường mang tên Việt Nam: 
 
- Vua: Gia Long, Minh Mạng, Đồng Khánh, Khải Định; 
 
- Quận Công Long Mỹ; 
 
- Danh nhân Việt thân Pháp: Pétrus Ký, Hà Văn Ký; 
 
- Địa danh: Cầu Quẹo, Lò Gạch,...
 
Năm 1954, Hội đồng thị xã Đà Lạt đã đổi hầu hết tên đường tiếng Pháp ở Đà Lạt sang tiếng Việt:
 
Đường Paul Doumer, René Robin, Graffeuil, Jean O’Neil, Champoudry, Cunhac, Lamartine,... được đổi thành đường Trần Hưng Đạo, Quang Trung + Phan Chu Trinh, Lê Thái Tổ, Hùng Vương, Phạm Phú Thứ, Bà Triệu, Bà Huyện Thanh Quan,...
 
Rue de l’Hôpital (đường Nhà Thương), Rue de la Gare (đường Nhà Ga), Rue des Jardins (đường Vườn Rau), Rue des Carrières (đường Hầm Đá, thường gọi là dốc Nhà Bò),... được đổi thành đường Hải Thượng, Nguyễn Trãi, La Sơn Phu Tử, Đào Duy Từ,...
 
Route de Dankia, Prenn, Robinson,... được đổi thành đường Đinh Tiên Hoàng + Nguyễn Công Trứ + Tôn Thất Thuyết + Nguyễn Hoàng + Dankia, Nguyễn Tri Phương + Đặng Thái Thân + Trần Nhân Tôn, Huyền Trân Công Chúa,...
 
Đường Gia Long, Đồng Khánh, Khải Định, Duc de Long My (Quận công Long Mỹ), Annam, Maréchal Foch, Pétrus Ký,... được đổi thành đường Lê Đại Hành, Thành Thái, Cường Để, Thủ Khoa Huân, Hàm Nghi, Duy Tân, Trương Vĩnh Ký,...
 
Đường Cầu Quẹo, Lò Gạch, dốc Trại Hầm, dốc Nhà Làng,... được đổi thành đường Phan Đình Phùng, Hoàng Diệu, Hoàng Hoa Thám, Nguyễn Biểu,...
 
Place du Marché (Quảng trường Chợ), Cité Bellevue, Saint Benoit, Decoux (Cité des Pics) được đổi thành Khu Hòa Bình, Khu Lam Sơn, Chi Lăng, Vạn Kiếp.
 
Làng Đa Thành có 5 con đường làng mang tên: Đệ nhất lộ, Đệ nhị lộ, Đệ tam lộ, Đệ tứ lộ, Đệ ngũ lộ được đổi thành đường Cao Bá Quát, Nguyễn Siêu, Đinh Công Tráng, Bạch Đằng, Cao Thắng.
 
Hội đồng thị xã Đà Lạt chỉ giữ lại tên đường Yersin. Đường Roume được đổi thành đường Pasteur, đường Calmette được đổi thành đường Calmette + Thi Sách + Ngô Quyền.
 
Về sau, tên đường có một vài thay đổi nhỏ theo tình hình chính trị:
 
Rue de France đổi thành đường Pháp Quốc, sau năm 1954 đổi thành đường Cộng Hòa, nay là đường Lý Tự Trọng.
 
Rue des Roses đổi thành đường Hoa Hồng, sau năm 1954 đổi thành đường Ngô Đình Khôi. Sau khi Ngô Đình Diệm bị lật đổ, đường mang tên Nguyễn Tường Tam, sau đổi thành Huỳnh Thúc Kháng.
 
Sau năm 1954, đường Hoa Glaieuls đổi thành đường Ngô Đình Huân. Sau ngày 1/11/1963, đường mang tên Phạm Phú Quốc, nay là đường Nguyễn Viết Xuân. 
 
*
 
Bản tin Đà Lạt số 55 ra ngày 13/10/1976 đã đăng bài Tên mới các đường phố tại thành phố Đà Lạt, nguyên văn như sau:
 
“Để phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh và tình hình chung của đất nước đã hoàn toàn giải phóng và thống nhất, Ủy ban nhân dân tỉnh Lâm Đồng quyết định thay đổi một số tên đường phố tại Đà Lạt không còn thích hợp như sau:
 
TÊN ĐƯỜNG CŨ đổi thành TÊN ĐƯỜNG MỚI
 
Gia Long - Trần Quang Diệu
 
Duy Tân - 3 tháng 2
 
Minh Mạng - Trương Công Định
 
Phạm Phú Quốc - Nguyễn Viết Xuân
 
Cường Để - Nguyễn Văn Cừ
 
Cộng Hòa - Lý Tự Trọng
 
Phạm Phú Thứ, Pasteur - Lê Hồng Phong
 
Yersin - Trần Phú
 
Bá Đa Lộc - Hà Huy Tập
 
Calmette - Phạm Ngọc Thạch
 
Hùng Vương - Hoàng Văn Thụ
 
Nguyễn Hoàng, Tôn Thất Thuyết - Xô Viết Nghệ Tĩnh
 
Nguyễn Tri Phương  - 3 tháng 4
 
Tả quân Duyệt - Yên Thế
 
Tiền Quân Thành - Khe Sanh
 
Thành Thái - Nguyễn Chí Thanh
 
Trịnh Minh Thế - Khởi nghĩa Bắc Sơn
 
Tự Đức, Nguyễn Trường Tộ - Hồ Tùng Mậu
 
Trương Vĩnh Ký - Khởi nghĩa Nam kỳ
 
Võ Tánh - Bùi Thị Xuân
 
Tăng Văn Danh - Nguyễn Thị Nghĩa
 
Phan Thanh Giản - Lê Thị Hồng Gấm
 
Hàm Nghi - Nguyễn Văn Trỗi
 
Hàn Đinh - Ma Trang Lơng
 
Đường khu chợ mới - Nguyễn Thị Minh Khai
 
Từ Trại Mát lên giáp đường Lê Thái Tổ - Hùng Vương”.
 
(CÒN NỮA)
 
NGUYỄN HỮU TRANH