Tuyên truyền là một trong những hình thái chủ yếu của công tác tư tưởng. Trong hệ thống phong phú các hình thức tuyên truyền (thông tin đại chúng, sinh hoạt chính trị, trực quan, văn hóa - nghệ thuật, tham quan các bảo tàng, thư viện...), mỗi một vị trí có tác dụng khác nhau, trong đó tuyên truyền miệng là loại hình hết sức quan trọng và rất có hiệu quả.
Tuyên truyền là một trong những hình thái chủ yếu của công tác tư tưởng. Trong hệ thống phong phú các hình thức tuyên truyền (thông tin đại chúng, sinh hoạt chính trị, trực quan, văn hóa - nghệ thuật, tham quan các bảo tàng, thư viện...), mỗi một vị trí có tác dụng khác nhau, trong đó tuyên truyền miệng là loại hình hết sức quan trọng và rất có hiệu quả.
Tuyên truyền miệng được tiến hành thông qua sự giao tiếp bằng lời nói trực tiếp giữa người nói (nhà tuyên truyền) và người nghe (đối tượng được tuyên truyền) mà không có sự ngăn cách nào. Thông qua tuyên truyền miệng, người tuyên truyền (chủ thể) tác động làm chuyển hóa, nâng cao nhận thức, tư tưởng của người nghe (khách thể). Mặt khác, qua hoạt động của báo cáo viên, qua lời nói, cử chỉ, hành động... cổ vũ, động viên người nghe. Nội dung tuyên truyền miệng được thực hiện thông qua giao tiếp mà công cụ chủ yếu để giúp chuyển tải thông tin là ngôn ngữ nói. Nó là một “kiểu” tuyên truyền tổng hợp, kết hợp được ngôn ngữ nói với biểu cảm, phong cách, thái độ được thể hiện trên nét mặt, cử chỉ, ánh mắt, nụ cười của báo cáo viên. Ánh mắt là “cửa sổ” của tâm hồn. Nét mặt, cử chỉ, ánh mắt, nụ cười... là một loại “ngôn ngữ thầm” nếu được kết hợp chặt chẽ với ngôn ngữ nói sẽ có sức truyền cảm lớn mà chỉ có những người biết làm công tác tuyên truyền miệng mới thực hiện được. Một khuôn mặt sáng sủa, dễ thương, thân thiện là khuôn mặt tự biết nói. Qua những biểu hiện đó, nội dung lời nói được minh họa sâu sắc hơn, tiếng nói không đơn điệu mà trở nên sống động. Báo cáo viên là người “truyền lửa”, người nghe cảm thụ được niềm vui, nỗi buồn, sự mỉa mai, thái độ kiên quyết, niềm tin mãnh liệt từ buổi nói chuyện, làm cho hiệu quả tuyên truyền được nâng lên rất nhiều. Thông qua buổi nói chuyện, chẳng những nó tạo ra mối quan hệ đồng cảm, gần gũi giữa người nói với người nghe mà còn để lại trong lòng người nghe những ấn tượng sâu sắc về một phong cách, “cái duyên”, sức hấp dẫn từ mỗi con người. Công việc của người tuyên truyền miệng đòi hỏi phải hội tụ ba yếu tố: Tâm huyết - vốn - năng khiếu. Anh có tâm huyết với nghề, nhưng thiếu vốn kiến thức, thiếu vốn sống và kinh nghiệm... thì chẳng có gì để nói. Anh có vốn kiến thức rộng, nhưng không có tâm huyết sẽ không có động lực, có nghĩa là anh không có “lửa” để “truyền lửa”. Tuy rằng anh có tâm huyết, có nguồn vốn nhưng lại thiếu năng khiếu thì cũng hạn chế đến kết quả công tác tuyên truyền miệng. Người nghe trông đợi ở báo cáo viên một sự am hiểu sâu sắc về đề tài thuyết giảng, về sự chân thật, một giọng nói ấm cúng, dễ nghe, không có những cử chỉ, điệu bộ có tính chất phô diễn. Hãy quan sát để nhận ra dấu hiệu buồn chán của người nghe. Nếu một cái “ngáp”, một tiếng thở dài chưa thành vấn đề, nhưng nhiều cái là người nghe không thích. Khi người nghe cứ nhìn lên trần nhà, bề ngoài có vẻ họ đang quan sát những chú kiến bò, đó là dấu hiệu của sự buồn chán. Khi người nghe nói chuyện riêng, quan tâm nhiều hơn đến tiếng động ngoài sảnh đường, khi người nghe thường xuyên nhìn đồng hồ hoặc sử dụng điện thoại... đó là dấu hiệu nhàm chán, đó là dấu hiệu đáng quan ngại. Nếu có những dấu hiệu này xuất hiện, xin rút ngắn bài phát biểu của bạn lại. Nếu có điều kiện thì bảo đảm giữa các khoảng cách luôn được xen vào một yếu tố gây hứng thú. Phải đảm bảo chủ đề từng giai đoạn gây được thú vị cho người nghe. Lê-nin viết: “Khi được thuyết trình công khai ta nói với quần chúng, tiếp xúc trực tiếp với họ, được nhìn thấy họ, làm quen với họ và ảnh hưởng tới họ theo “kiểu” của mình” (Lê nin toàn tập, NXB Tiến bộ, Matxcơva, 1978,T.49, tr.539).
Có thể nói, tuyên truyền miệng có những ưu thế đặc trưng, đặc tính vốn có mà các hình thức, “binh chủng” khác không thể thay thế được. Đây là một “kiểu” tuyên truyền có điều kiện và khả năng tiến hành một cách thường xuyên, kịp thời và phổ biến, dễ thích ứng, không có giới hạn về thời gian, số lần và cũng không cầu kỳ, phụ thuộc vào công cụ, trang bị phức tạp. Vì thế, lịch sử và ý nghĩa quan trọng của công tác này gắn liền với lịch sử của công tác tư tưởng trong suốt quá trình cách mạng của Đảng ta.
Qua thực tế công tác trong lĩnh vực này, xin nêu lên những kinh nghiệm bước đầu:
Thứ nhất: Phải nhận thức rõ vai trò và vị trí đặc biệt quan trọng của công tác tuyên truyền miệng. Để chỉ đạo công tác này, được biết hầu hết các tỉnh ban hành quy chế tổ chức, hoạt động và kiện toàn đội ngũ báo cáo viên cấp tỉnh. Nội dung tuyên truyền được thống nhất từ trên xuống dưới với nhiều hình thức phù hợp với từng vùng, từng loại đối tượng trong dân cư và được quản lý chặt chẽ, giữ vững nguyên tắc, kỷ luật phát ngôn.
Thứ hai: Phải hướng vào việc nâng cao nhận thức; tạo sự đồng thuận trong nhân dân;góp phần ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội; củng cố lòng tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng, điều hành của Nhà nước. Thông qua hoạt động tuyên truyền miệng, đối thoại trực tiếp, đội ngũ báo cáo viên có điều kiện hòa nhập, giúp nhân dân ở cơ sở tháo gỡ khó khăn, giải đáp kịp thời những vướng mắc của nhân dân trong phạm vi chức năng và quyền hạn của báo cáo viên. Đây cũng là yếu tố quan trọng tạo sức đề kháng cho người dân trước những luận điệu phản tuyên truyền, xuyên tạc, kích động chia rẽ nội bộ của các thế lực thù địch. Cũng qua đó, đội ngũ báo cáo viên nắm bắt thông tin từ trong dân, phản ánh kịp thời cho lãnh đạo để điều chỉnh phù hợp. Đồng thời, giúp cho lãnh đạo các cấp hiểu và đánh giá đúng tình hình cũng như năng lực và phẩm chất của cán bộ ở từng nơi trong địa phương. Đối với một số địa bàn miền núi còn đang khó khăn, cần lưu ý để có phương pháp phù hợp với từng vùng (vùng biên giới; vùng đệm biên giới; vùng có tà đạo; vùng trọng điểm tệ nạn xã hội; vùng có hoạt động thường xuyên người nước ngoài...). Nhiều địa phương miền núi thực hiện phương châm “lấy nhân dân giáo dục nhân dân”, tranh thủ tiếng nói từ những nhân tố tích cực ở cơ sở, những người có uy tín lớn trong cộng đồng dân cư như già làng, trưởng bản, trưởng dòng tộc, cán bộ, đảng viên cao tuổi... Một số nơi có bộ đội biên phòng đóng quân, địa phương đã biết tranh thủ đội ngũ này làm công tác tuyên truyền miệng qua việc xóa mù chữ, khám, chữa bệnh đan xen rất hiệu quả, cần được học tập và phát huy. Ở Lâm Đồng, việc tổ chức chào cờ đầu tuần lúc đầu từ các cơ quan, nay lan tỏa đến một số vùng dân cư, nhất là vùng sâu, vùng xa đã có tác dụng nhất định và là một phần kết quả của công tác tuyên truyền miệng được thực hiện ở diễn đàn này.
Để nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác tuyên truyền miệng, cần quan tâm đến các yếu tố sau:
Một là, các địa phương phải thực sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo và tạo điều kiện thuận lợi (về con người, phương tiện, kinh phí...) cho báo cáo viên, tuyên truyền viên hoạt động. Quan tâm xây dựng các mô hình điểm, “người thật việc thật”, bởi vì như Bác Hồ căn dặn: “Một tấm gương sống còn hơn cả một trăm bài diễn văn tuyên truyền”.
Hai là, cung cấp kịp thời, chính xác và đầy đủ thông tin cho báo cáo viên. Tùy theo điều kiện cụ thể của từng nơi để có cách điều hành đội ngũ báo cáo viên, có thể tổ chức thành từng nhóm chuyên đề như: nhóm thời sự - chính trị; nhóm khoa học - kỹ thuật; nhóm kinh tế; nhóm văn hóa - xã hội; nhóm quốc phòng - an ninh và nhóm pháp luật...
Ba là, đội ngũ báo cáo viên và tuyên truyền viên phải được dày công tìm tòi, phát hiện để đào tạo, bồi dưỡng và sử dụng. Người làm báo cáo viên phải giỏi nghiệp vụ, có hiểu biết nhất định về lĩnh vực kinh tế - xã hội, phải yêu mến công việc này để say sưa nghiên cứu, tích lũy, có phương pháp và kỹ năng tổng hợp thông tin, ít nhiều có năng khiếu diễn đạt, có tâm huyết, có bản lĩnh chính trị. Xin đừng quên một điều: Cảm xúc của người tuyên truyền đối với vấn đề truyền đạt có ảnh hưởng trực tiếp tới tình cảm và tư duy của đối tượng tuyên truyền. Lê-nin từng nói: “Thiếu cảm xúc, con người không có sự tìm kiếm chân lý” (Lê nin toàn tập, tập 25 NXB Tiến bộ, Matxcơva tr.112).
Dù bùng nổ thông tin đến đâu, công tác tuyên truyền miệng vẫn tồn tại và có chỗ đứng. Hãy chăm sóc nó một cách đầy đủ để tuyên truyền “nở hoa, kết trái” với chất lượng cao.
KHUẤT MINH PHƯƠNG
