“Cây bút là vũ khí sắc bén, bài báo là tờ hịch cách mạng động viên quần chúng đoàn kết, đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân cũ và mới…”, “Ngòi bút là vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính trừ tà…”.
Tư duy và phong cách báo chí Hồ Chí Minh cụ thể hóa tư tưởng của Người về văn hóa: “Văn hóa là một mặt cơ bản của xã hội, văn hóa là một mặt trận, văn hóa mới kết hợp hài hòa, đúng đắn truyền thống và hiện đại, dân tộc và quốc tế…”. Báo chí vừa là một bộ phận cấu thành văn hóa vừa là phương tiện xây dựng, truyền bá và thực thi văn hóa. Là đội quân đi đầu trong công tác tư tưởng, báo chí đồng thời là vũ khí cách mạng sắc bén. Hồ Chí Minh nói: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”. Rất nhiều lần, Người trở lại và nhấn mạnh ý tưởng ấy: “Cây bút là vũ khí sắc bén, bài báo là tờ hịch cách mạng động viên quần chúng đoàn kết, đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân cũ và mới…”, “Ngòi bút là vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính trừ tà…” (1).
 |
| Nhà báo Phan Quang - nguyên Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam (giữa), Tổng GĐ Đài TNVN trao đổi với các nhà báo ở Lâm Đồng |
Từ những ngày đầu qua lại nhiều nước phát triển, Bác Hồ sớm nhận ra vai trò và tác động to lớn của báo chí trong đấu tranh xã hội. Trong quá trình tìm đường giải phóng dân tộc, giành độc lập, tự do cho Tổ quốc, Người tiếp cận tác phẩm của Lênin, và vô cùng tâm đắc câu vị lãnh tụ lỗi lạc phát biểu rất lâu trước khi Cách mạng tháng Mười Nga thành công: “Cái mà chúng ta nhất thiết phải có lúc này là một tờ báo chính trị. Trong thời đại ngày nay, không có tờ báo chính trị thì không thể có phong trào gọi là chính trị… Không có tờ báo thì không thể tiến hành có hệ thống cuộc tuyên truyền, cổ động có nguyên tắc và toàn diện…” (2).
Tư tưởng ấy là động lực thôi thúc Hồ Chí Minh trong bất kỳ hoàn cảnh nào, cũng tìm cách thành lập cho bằng được tờ báo phục vụ sự nghiệp cách mạng, và động viên Người không ngừng phấn đấu trở thành một nhà báo lớn nhất của Việt Nam, một cây bút ngang tầm những tên tuổi nổi bật về văn hóa, báo chí trên toàn thế giới.
Sau những năm bôn ba nhiều nơi, Nguyễn Ái Quốc đến và ở lại Pháp cuối năm 1917. Chưa đầy ba năm sau, được sự ủng hộ của các chí sĩ Việt Nam tại Pháp và sự hợp tác của một số bạn bè quốc tế, Người xuất bản báo Le Paria (Người cùng khổ). Người là cây bút chính, sắc sảo nhất của tờ báo ấy. Jean Lacouture, một trong số những nhà văn, nhà báo nổi tiếng nhất ở Pháp ngày nay, tác giả nước ngoài đầu tiên viết tiểu sử Hồ Chí Minh (1967) nhận định: “Sự đóng góp của Nguyễn Ái Quốc cho tờ Le Paria rất to lớn. Ngày nay đọc lại các bài báo của ông (đăng trên báo ấy) vẫn thấy vô cùng hứng thú… Văn phong của Nguyễn là văn phong của một nhà luận chiến tài ba” (3). Song song với việc chủ trương tờ Le Paria, Nguyễn Ái Quốc chuẩn bị xuất bản tờ báo bằng tiếng Việt, Việt Nam hồn. Người cộng tác với một số tờ báo phái tả có thanh thế nhất tại Pháp thời bấy giờ: Nhân đạo, Đời sống thợ thuyền, Người bình dân… Sang Nga, Người làm việc với báo chí Xô viết. Về Trung Quốc, Người viết báo tiếng Hoa Cứu vong nhật báo cùng một vài tờ báo tiếng Anh. Đặc biệt, Người sáng lập tờ báo tiếng Việt Thanh niên, mà sự cống hiến vô giá của nó là chuẩn bị về lý luận, chính trị, tư tưởng và tổ chức cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam. Sang Thái Lan, Người cho ra báo Thân ái, Đồng thanh nhằm vận động Việt kiều ủng hộ và tham gia cách mạng cứu nước. Năm 1943, vừa trở về Tổ quốc sau nhiều năm hoạt động ở nước ngoài, Nguyễn Ái Quốc (nay là Hồ Chí Minh) sáng lập báo Việt Nam độc lập, nhằm mục đích: “Kêu gọi nhân dân trẻ với già / Đoàn kết một lòng như khối sắt / Để cùng nhau cứu nước Nam ta”. Cách mạng tháng Tám thành công, tại thủ đô Hà Nội, Người cùng Trung ương thành lập Đài phát thanh quốc gia Tiếng nói Việt Nam, Hãng thông tấn quốc gia Thông tấn xã Việt Nam ngày nay…
Hồ Chí Minh sử dụng hết sức điêu luyện ngòi bút báo chí. Người là một nhà báo uyên thâm, đa dạng, sắc bén và tài hoa với hàng loạt tác phẩm đúng đắn về nội dung, hùng hồn về lý luận, mẫu mực về ngôn ngữ, có sức đi sâu vào quần chúng, thức tỉnh lòng người, khiến quân thù khiếp sợ. Bác Hồ không phải là một nhà lý luận báo chí, song những phát biểu của Người về thông tin, báo chí là một hệ thống quan điểm mang tính kinh điển về báo chí cách mạng ở những giai đoạn khác nhau. Không riêng những người làm báo mà các nhà lý luận, tư tưởng, văn hóa, thông tin có thể nghiên cứu và tham khảo tư duy báo chí của Người.
 |
| Đồng chí Đoàn Văn Việt - UV Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Bí thư Thành ủy Đà Lạt chúc mừng Báo Lâm Đồng nhân Ngày Báo chí Cách mạng |
Tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí bao quát nhiều lĩnh vực.
Tư duy của Người về vai trò của báo chí trùng hợp ý kiến các nhà tư tưởng lớn, những người sáng lập chủ nghĩa Mác-Lênin: Các Mác, F. Ăngghen, V.I. Lênin. Trong nhiều trường hợp Hồ Chí Minh gọi báo chí là “vũ khí sắc bén của cách mạng”, là “đội quân xung kích trong công tác tư tưởng…”. Chức năng, nhiệm vụ của báo chí, theo Hồ Chí Minh, là “tuyên truyền, huấn luyện, giáo dục, tổ chức dân chúng…” bằng phương tiện thông tin và các thủ pháp nghề nghiệp khác. Tôn chỉ, mục đích của báo chí Việt Nam không gì ngoài phục vụ “kháng chiến và kiến quốc, đoàn kết toàn dân, thi đua yêu nước; xây dựng chủ nghĩa xã hội và đấu tranh thống nhất nước nhà, bảo vệ hòa bình thế giới…”. Hồ Chí Minh nhấn mạnh báo chí phải ra sức “đấu tranh cho tự do, chân lý, cho tương lai tươi sáng của loài người…”. Trong tư duy của Người, đối tượng của báo chí tuyệt nhiên không phải là một số tầng lớp nào đó có điều kiện dễ dàng tiếp cận thông tin, mà báo chí nhất thiết phải hướng về “đại đa số dân chúng”, phải dành cho đông đảo nhân dân. Tính chất báo chí, theo Bác Hồ, trước hết là “tính quần chúng và tinh thần chiến đấu…”. Ngay từ thời mà ngày nay chúng ta thường gọi là “bao cấp”, khi báo chí được Đảng và Nhà nước chăm lo cho hầu hết, nếu không phải là toàn bộ, nhu cầu về tài chính, Người đã dạy: “Báo chí cũng là một ngành kinh tế”. Báo chí không chỉ có trách nhiệm phục vụ các nhiệm vụ xây dựng và phát triển kinh tế, mà báo chí cần phải lo cả hoạt động kinh tế của chính mình.
Về quan điểm báo chí, Hồ Chí Minh rất coi trọng “tự do tư tưởng”. Người viết: “Chế độ ta là chế độ dân chủ, tư tưởng phải được tự do… Đối với mọi vấn đề, mọi người tự do bày tỏ ý kiến của mình, góp phần tìm ra chân lý… Khi mọi người đã phát biểu ý kiến, đã tìm ra chân lý, lúc đó quyền tự do tư tưởng hóa ra quyền phục tùng chân lý. Chân lý là cái gì có lợi cho Tổ quốc, cho nhân dân”.
Nói đến phong cách báo chí, Hồ Chí Minh mong muốn báo chí ta phải luôn luôn “gần gũi quần chúng”. Nhà báo suốt đời tâm niệm: “Vì ai mình viết? viết cho ai, viết để làm gì?... Văn phong báo chí phải “giản đơn, dễ hiểu, phổ thông, hoạt bát…”. Tuy nhiên, những yêu cầu ấy tuyệt nhiên không bao hàm ý thông tục. Báo chí không ngừng phấn đấu để khỏi bị coi là “lá cải”. Đồng thời với yêu cầu “giản đơn, dễ hiểu”, Bác Hồ căn dặn các nhà báo cố gắng “viết cho văn chương, cho người đọc thấy hay, thấy văn chương mới thích đọc…”.
Báo chí bất kỳ trường hợp nào cũng là diễn đàn của nhân dân. Sản phẩm báo chí mang dấu ấn cá nhân, song tờ báo lúc nào cũng là công lao của một tập thể. Tính tập thể của nghề báo trong tư duy Hồ Chí Minh không chỉ thể hiện trước hết và chủ yếu ở nội dung mà còn ở lối làm việc: “Người viết, người in, người sửa bài, người phát hành… ăn khớp với nhau…”. Đồng thời với đề cao tính tập thể, Người khuyến khích tài năng cá nhân.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm xây dựng đội ngũ những người làm báo và tổ chức chính trị, xã hội, nghề nghiệp của họ, Hội Nhà báo Việt Nam. Người khẳng định: “Nói đến báo chí trước hết phải nói đến những người làm báo”. Người nhấn mạnh vai trò “chiến sĩ” của người làm báo, đòi hỏi nhà báo kiên định lập trường, giữ vững quan điểm báo chí cách mạng, không ngừng nâng cao trình độ mọi mặt. Hơn ai hết, nhà báo phải là người chí công vô tư, có hiểu biết rộng và nhất là có cái tâm trong sáng. Đạo đức báo chí trước hết thể hiện ở những mặt ấy. Người hết sức coi trọng trau dồi đạo đức, hễ có dịp gặp các nhà báo là Người đề cập vấn đề này.
Bản thân Hồ Chí Minh là tấm gương sáng về đạo đức báo chí. Người là một nhà báo với ý nghĩa chân chính, cao cả nhất của nghề báo. Người không lúc nào quan tâm đến tên tuổi và lợi ích riêng, đến việc viết để “lưu danh thiên cổ”. Suốt đời cầm bút, Người chỉ hướng về cái đích thiêng liêng là mang trí tuệ và ngòi bút của mình phục vụ sự nghiệp cách mạng, phục vụ nhân dân.
Để đạt đến đỉnh cao trong sáng ấy, để trở thành một nhà báo lớn, Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh kiên trì học tập, khổ luyện suốt đời. Khi mới đặt chân đến Pháp, do nhu cầu đấu tranh vì độc lập, tự do của đất nước, nhận thấy sự cần thiết trở thành một nhà báo viết tiếng Pháp giỏi, Nguyễn Ái Quốc bắt đầu sự nghiệp bằng những mẩu tin ngắn, “mỗi tin chỉ có năm ba dòng”. Mỗi lần có tin hoặc bài ngắn của mình được đăng, Người so sánh bản thảo mình viết với bản in trên báo, để học tập xem các nhà báo đàn anh đã biên tập, sửa chữa bài của mình ở những điểm nào. Nhờ thế chỉ hai năm sau, cụ thể năm 1919, Nguyễn Ái Quốc đã là tác giả nhiều bài chính luận, tiểu phẩm, điều tra… có giá trị cao cả về nội dung và văn chương, đăng trên tờ Le Paria, làm kinh ngạc nhiều trí thức Pháp tiêu biểu. Mặc dù Bác Hồ coi mình chỉ là “người có duyên nợ với báo chí”, cả cuộc đời của Người, từ những ngày phải trốn tránh kẻ thù cho đến khi đảm đương nhiều trọng trách lớn nhất của quốc gia, thời giờ hết sức eo hẹp, Người vẫn không rời cây bút. Bởi hơn ai hết, Hồ Chí Minh hiểu rõ vai trò và tầm quan trọng của báo chí đối với cuộc đấu tranh cách mạng cũng như trong đời sống xã hội.
Suốt đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh dành cho báo chí và những người làm báo mối quan tâm và lòng ưu ái đặc biệt - một đức tính và phong cách không phải bất cứ nhà lãnh đạo quốc gia kiệt xuất cổ kim nào trên thế giới cũng đều có.
 |
| PGS-TS Thiếu tướng Trần Văn Bộ - Phó Chính ủy Học viện Lục quân chúc mừng cán bộ, phóng viên Báo Lâm Đồng nhân Ngày Báo chí Cách mạng |
(*) Tham luận tại Hội thảo về báo chí Hồ Chí Minh.
(1) Tất cả những câu của Hồ Chí Minh in chữ nghiêng và đóng trong ngoặc kép đều trích dẫn từ Hồ Chí Minh toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia.
(2) Lênin, Làm gì?
(3) Jean Lacouture, Hồ Chí Minh, Nxb. Le Seuil, Paris 1967.
PHAN QUANG
