Sâm Ngọc Linh từ cây giống nuôi cấy mô đơm hoa kết trái trên đất lành Đà Lạt

Sau 4 năm thực hiện, kết quả “Nghiên cứu khả năng ra hoa, tạo hạt của cây sâm Ngọc Linh invitro tại Đà Lạt” do Ban Quản lý Khu Công nghệ sinh học và Nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao Đà Lạt thực hiện đã mở ra hướng đi mới cho việc bảo tồn, nhân giống, chăm bón, phát triển cây sâm Ngọc Linh ở đất lành Đà Lạt.

 

Sâm Ngọc Linh trồng từ cây giống nuôi cấy mô (invitro) đơm hoa kết trái ở đất lành Đà Lạt.

 

Từ những cây giống sâm Ngọc Linh có nguồn gốc nuôi cấy mô (invitro), nhóm nhà khoa học công tác tại Ban Quản lý Khu Công nghệ sinh học và Nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao Đà Lạt đã tiến hành nuôi trồng trên 12 loại giá thể khác nhau, chế độ dinh dưỡng khác nhau và điều kiện sinh thái khác nhau (2 điều kiện nhà kính, 1 điều kiện nhà mái che kiên cố và 1 điều kiện trồng ngoài tự nhiên). Sau đó khảo sát ảnh hưởng của từng loại giá thể, chế độ dinh dưỡng, điều kiện sinh thái đối với khả năng thích nghi, sinh trưởng, phát triển và ra hoa của cây sâm Ngọc Linh. Kết quả ghi nhận được cho thấy ảnh hưởng của các loại giá thể nuôi trồng và chế độ dinh dưỡng khác nhau đến sự sinh trưởng của cây sâm invitro trong cùng một điều kiện nhà kính. Giá thể phù hợp cho việc trồng sâm Ngọc Linh in vitro tại Đà Lạt là đất mùn (hỗn hợp phân bò khô và xơ dừa), chế độ dinh dưỡng N-P-K (đạm, lân, kali) tỷ lệ phù hợp theo từng giai đoạn phát triển. Sâm phát triển mạnh về chiều cao, thân lá, đường kính tán, số lá trên cây ra nhiều và xanh, thân cây to và cứng cáp, rễ phát triển mạnh, đường kính củ cũng phát triển. Cây 5 tuổi đạt khối lượng thân rễ củ trung bình 77,5 g, đặc biệt có cây đạt 94,9 g. 

 

Ở điều kiện nuôi trồng khác nhau cho kết quả khác nhau: Tỷ lệ sống sót của cây sâm Ngọc Linh đạt cao nhất ở nhà kính tại khu vực Đà Lạt (79,8%), tiếp theo là khu vực ngoài trời hồ Tuyền Lâm (70,0%), khu vực nhà mái che (61,0%) và thấp nhất tại khu vực xã Đạ Sar - Lạc Dương (40%). Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy, chỉ có 2 mô hình có cây ra hoa là tại khu vực nhà kính Đà Lạt và khu vực rừng hồ Tuyền Lâm (2 điều kiện nuôi trồng đã có 25 cây ra hoa tạo quả). Hai mô hình tại khu vực xã Đạ Sar và nhà mái che kiên cố khu vực hồ Tuyền Lâm không có cây cho hoa. Các yếu tố sinh thái tại 2 khu vực trên chưa phù hợp.

 

Củ sâm Ngọc Linh 4 tuổi.

 

Khả năng tích lũy saponin của cây sâm Ngọc Linh có nguồn gốc nuôi cấy mô so với sâm tự nhiên (4 - 5 tuổi) trồng tại vùng núi Ngọc Linh (ở Quảng Nam, Kon Tum) cho thấy: Sâm Ngọc Linh có nguồn gốc nuôi cấy invitro, hàm lượng saponin trong cây 4 năm tuổi có hàm lượng G-Rg1 và G-Rb1 tương đương cây sâm Ngọc Linh 4 năm tuổi được trồng tại vùng núi Ngọc Linh. Riêng hàm lượng M-R2 thấp hơn (1,389 so với 2,040), đạt 68% so với sâm trồng tại vùng núi Ngọc Linh. Tính tổng thể, so sánh ở cây 4 năm tuổi: hàm lượng saponin của cây sâm Ngọc Linh có nguồn gốc nuôi cấy invitro đạt 85% so với cây sâm được trồng tại vùng núi Ngọc Linh. Đối với sâm Ngọc Linh có nguồn gốc nuôi cấy invitro 5 năm tuổi hàm lượng G-Rg1, G-Rb1 và M-R2 thấp hơn cây sâm Ngọc Linh 5 năm tuổi được trồng tại vùng núi Ngọc Linh, tuy nhiên vẫn đạt tiêu chuẩn dược điển sâm Việt Nam của Bộ Y tế ban hành. Nhưng khối lượng trung bình (77,50 g) thu nhận được tại điều kiện Đà Lạt tương đương khoảng 10-15 củ/kg thì củ to hơn, hiệu quả mang lại tương đối cao.

 

Hiện nay, hai tỉnh có khu vực trồng và phát triển cây sâm Ngọc Linh đó là Quảng Nam và Kon Tum, các khu vực trồng sâm đều nằm trên núi cao, có khí hậu mát mẻ, nhiệt độ trung bình 20-23°C, nhiệt độ cao nhất 28°C, nhiệt độ thấp nhất 5-10°C. Nhờ có những vùng khí hậu mát mẻ, cây sâm mới có thể tồn tại và phát triển ở đất nước ta - nơi có khí hậu nhiệt đới gió mùa. Việc nghiên cứu điều kiện nuôi trồng cây sâm Ngọc Linh từ cây giống invitro (nuôi cấy mô) ở điều kiện nhà kính và tự nhiên tại Đà Lạt, nghiên cứu được các loại giá thể phù hợp cho cây sâm Ngọc Linh invitro trên vùng đất mới, thử nghiệm các chế độ phân bón dinh dưỡng sao cho vừa đảm bảo năng suất, vừa đạt được chất lượng sản phẩm theo yêu cầu của cây dược liệu, và đặc biệt là tìm ra dải điều kiện các nhân tố sinh thái môi trường như: nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng để cho cây sinh trưởng và phát triển tốt; nghiên cứu việc xây dựng quy trình xử lý và ươm gieo hạt giống; tiêu chuẩn cây con xuất vườn từ cây nuôi cấy mô invitro... mà đề tài đã thực hiện trong suốt 4 năm qua sẽ là cơ sở khoa học vững chắc khẳng định việc có thể di thực cây sâm Ngọc Linh tới các vùng có điều kiện sinh thái tương tự như Đà Lạt nhằm mở rộng vùng trồng sâm.

 

Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy, với điều kiện nuôi trồng ở Đà Lạt và cách thức bố trí thí nghiệm tương đồng với vùng núi Ngọc Linh thì cây sâm Ngọc Linh hoàn toàn có thể thích nghi và sinh trưởng tốt; cây sâm giống tạo ra từ nuôi cấy mô vẫn đơm hoa kết trái. Việc ứng dụng nuôi cấy mô để nhân giống cây sâm Ngọc Linh sẽ tạo ra một nguồn cây giống lớn cung cấp cho các khu vực trồng sâm Ngọc Linh là một hướng để giải quyết những hạn chế còn tồn tại của phương pháp nhân giống truyền thống (nhân giống bằng hạt). Mặt khác, việc nhân giống bằng phương pháp nuôi cấy mô sẽ tạo ra số lượng cây giống nhiều đủ để cung cấp cho người dân, từ đó có thể xã hội hóa việc trồng sâm Ngọc Linh, mang lại lợi ích kinh tế và phát triển thương hiệu sâm Việt Nam trên thế giới. Từ đó, sâm Ngọc Linh - một dược liệu đặc hữu của Việt Nam sẽ vượt khỏi không gian của núi rừng Ngọc Linh bén rễ trên đất lành Đà Lạt.

 

QUỲNH UYỂN