Bác sĩ đi tìm bệnh nhân

Có một loại bệnh mà bác sĩ phải đi tìm bệnh nhân năn nỉ thuyết phục họ chữa bệnh miễn phí mà còn bị chửi, bị đuổi ra khỏi nhà, bệnh nhân còn dọa tự tử vì không muốn sống nữa khi nghe nói bị bệnh phong.

Nỗi đau theo mùa trăng

Thi sĩ của Trăng - Hàn Mặc Tử phiêu linh cùng căn bệnh này. Đó là sự thi vị hiếm có của thi ca thoát tục, còn trong thân xác hình hài con người mang nỗi đau tận cùng như rút xương, cắt thịt thì bệnh phong đi cùng nỗi ám ảnh những mùa trăng. Ông Nguyễn Văn Giả, 94 tuổi, đã 70 năm ở Trại phong Di Linh trầm ngâm kể: “Tôi ở Huế, sống bằng nghề thợ may, khi tôi 24 tuổi mắc bệnh phong đau nhức, cứ trời mưa, trăng tròn nhức lắm, lâu dần bị co quắp chân tay, cụt chân trái đến gối do lỗ đáo. Tôi sống ở đây được chăm sóc, tắm rửa, ăn uống rất tốt”.

Ông Vũ Đình Thạc, 76 tuổi, nhớ mình ở Lâm Hà nhưng đã sống ở Khu điều trị phong Di Linh 40 năm, đã từ lâu không có người thân đến thăm dù ông vẫn nhớ đứa con cả. Bác sĩ nói ông mắc 4 bệnh: phong, bạch tạng, viêm da cơ địa, động kinh gây méo miệng. Ông nói: “Tôi quen sống ở đây như ở nhà. Nhà bếp nấu cơm cho ăn, được chăm sóc vết thương, băng bó, tôi không muốn về nhà làm phiền con cháu, về không có tiền mua thuốc men, đủ thứ bệnh này, bệnh kia nên ở đây là nhà”.

Tôi biết những người già ở đây phải chiến đấu với bệnh phong cả đời chỉ vì phát hiện bệnh muộn, phải trải qua hàng chục lần mổ lỗ đáo, phẫu thuật chỉnh hình phong, thương tích đầy mình không thể lao động và tự phục vụ được. Vì vậy, những người càng trẻ, phát hiện điều trị bệnh càng sớm thì khả năng bảo toàn hình hài lành lặn rất quý. Đó là lý do bác sĩ phải đi tìm bệnh nhân phong để chữa trị.

BSCKII Nguyễn Quốc Minh - Giám đốc Trung tâm Phòng chống Bệnh xã hội Lâm Đồng cứ xuýt xoa trước bệnh nhân trẻ tuổi, “nếu phát hiện sớm, điều trị kịp thời thì khả năng lao động vẫn rất tốt”, Bs Minh nói. Tôi lắng nghe câu chuyện của em K’Tuyên, 21 tuổi, nhà ở Lộc Thắng (Bảo Lâm): Em học đến lớp 5 thì nghỉ, ở nhà lớn một chút thì làm vườn. Chân em lúc đầu đau, đi mổ khỏi rồi tái đi, tái lại. Năm 17 tuổi phát hiện mắc bệnh phong, em đến ở Khu điều trị phong Di Linh. Chân trái của em vừa được bác sĩ mổ lỗ đáo lần thứ ba rồi. Tại đây em tìm được hạnh phúc với người chồng cũng là một bệnh nhân phong đã điều trị khỏi.

Nhìn những bệnh nhân phong tàn phế nặng, tôi chợt cảm chất thơ đi từ lãng mạn đến siêu thực của Hàn Mặc Tử đau đớn đến rụng rời, chơi vơi bay bổng kêu gào giữa không trung; như làn khói hương phảng phất của đoàn viếng mộ Linh mục Jean Cassaigne trong chiều nắng hè Di Linh, chợt thấy cõi người chìm nổi, vũ trụ bao la và những thân xác, linh hồn được cứu rỗi. Ngược thời gian, năm 1927, một linh mục người Pháp là Cha Jean Cassaigne trong lúc đi thăm một làng người dân tộc thiểu số, khi đi ngang qua một khu rừng, ngài gặp những người bị lở loét, cụt rụt, mặt dị dạng, bốc mùi hôi thối và đã đem họ về chăm sóc. Cha Jean Cassaigne đã chọn một khu đất dưới chân đồi cất những mái nhà tranh đơn sơ để các bệnh nhân cùi đến chung sống và một mình ông đứng ra làm một nhà phát thuốc, trực tiếp hàng ngày băng bó săn sóc cho những người cùi mà người đời đều kinh tởm không dám đến gần. Thế là Trại phong Di Linh được hình thành, từ con số 23 bệnh nhân năm 1929 đã tăng lên 100 bệnh nhân vào năm 1933. Cho đến nay, chương trình mục tiêu quốc gia phòng chống bệnh phong ở Lâm Đồng đã khám phát hiện và điều trị khỏi cho 1.500 bệnh nhân phong, giúp họ hòa nhập cộng đồng với cuộc sống mới.

Bệnh nhân K’Brel đã hồi phục sức khỏe sau khi điều trị bệnh phong được các bác sĩ khuyên
cách phòng tránh tàn tật bàn tay

Dấn thân vì người bệnh

Từ công cuộc phòng chống bệnh phong, Lâm Đồng xuất hiện Anh hùng Lao động Thời kỳ đổi mới - Seour Mai Thị Mậu, mà nhiều người nói bà xứng đáng được phong 2 lần Anh hùng vì đã dành cả cuộc đời gắn bó chăm sóc điều trị cho bệnh nhân phong và tạo dựng cuộc sống hạnh phúc ấm no cho 152 hộ gia đình bệnh nhân phong trên vùng đất cao nguyên Di Linh này. Tôi nhớ mãi lời phát biểu của Seour Mậu trong buổi lễ tổng kết công tác loại trừ bệnh phong tỉnh Lâm Đồng giai đoạn 2010 - 2014, xin ghi lại để nhớ về những điều không được lãng quên: “Trong 86 năm qua (từ khi thành lập trại phong năm 1929 - PV), biết bao tấm gương đã hết lòng yêu thương, tận tâm phục vụ, chăm sóc, điển hình như bác sĩ Trần Hữu Ngoạn - Giám đốc Khu điều trị phong Quỳnh Lập, đã lấy vi khuẩn Hansen chích vào mình để kiểm tra sự lây lan của bệnh. Cha Jean Cassaigne cũng đã hy sinh tuổi xuân (32 tuổi đời) để chăm sóc sức khỏe và đời sống cho người bệnh. Sau 27 năm phục vụ người bệnh phong ở Di Linh, Ngài đã mắc bệnh phong, từ đây Ngài đã sống và ở giữa họ như một người cha hiền và còn biết bao người đã và đang cống hiến cho việc chăm sóc bệnh nhân phong. Họ là những tấm gương cho những người làm công tác chăm sóc bệnh nhân phong: chữa lành bệnh tật làm giảm bớt những thương tích và những tàn phế do căn bệnh để lại. Họ mời gọi chúng ta là những cán bộ, nhân viên trong ngành y tế: “Hãy dấn thân tích cực hơn nữa để chăm sóc và loại trừ bệnh phong trên toàn quốc, cũng như trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng”.

Các bác sĩ chuyên khoa thường xuyên tổ chức đi thăm khám tại cộng đồng nhằm sớm phát hiện và điều trị kịp thời để bệnh nhân phong không bị tàn tật. Theo chân các bác sĩ, tôi đến nhà ông K’Brel, 64 tuổi, ở Lộc Thắng (Bảo Lâm) nghe ông kể tình hình bệnh tật: “Tôi mắc bệnh không biết là bệnh gì, đầu tiên có vết đỏ nhỏ ở tay, rồi cứ lan ra dần. Kéo dài 2 - 3 năm, tay sưng, tét hết, không làm gì cũng sưng, các đầu ngón tay mất cảm giác. Nhờ bác sĩ khám phát hiện bệnh phong, uống thuốc chữa bệnh được 1 năm rồi, bây giờ tôi thấy đỡ và yên tâm”. Bác sĩ Minh đánh giá ca này qua điều trị 2 đợt phản ứng phong, hiện tại bệnh đã ổn định, sức khỏe hồi phục, ngưng điều trị và tiếp tục theo dõi cơn phản ứng phong, kết hợp giáo dục chăm sóc tàn tật, tránh tàn tật bàn tay. Nhờ đợt thăm khám tại nhà lần này mà các bác sĩ đã phát hiện dấu hiệu bệnh phong ở cậu con trai gia đình ông K’Brel và tiếp tục giúp đỡ cháu chữa bệnh.

Trong cái nắng hạn Tây Nguyên không ngăn được bước chân của các bác sĩ đến nhà bệnh nhân phần lớn là đồng bào dân tộc ở vùng sâu, vùng xa. Nhưng chuyến thăm bị gián đoạn khi các bác sĩ kiên quyết không cho tôi và nhà Đài tiếp tục đi cùng vì đã sắp đến thăm một địa chỉ bệnh nhân hay chửi! Bỏ chúng tôi lại bên đường nhâm nhi cà phê, các bác sĩ như đi “tác chiến”. Khi quay ra đón chúng tôi, BS Nguyễn Văn Chất - Đội trưởng Đội Y tế Dự phòng của Trung tâm Y tế huyện Bảo Lâm phân trần: “Có một số ít bệnh nhân khi đã chẩn đoán mắc bệnh phong họ chưa hiểu hết về bệnh tật nên mặc cảm, giấu bệnh; khi phát hiện ra bệnh rồi họ không hợp tác và không cho rằng mình bị bệnh phong cùi mà là bệnh khác, thành ra y tế gặp những ca này rất khó khăn. Riêng Bảo Lâm có 1 ca như vậy, bệnh nhân (ngoài 30 tuổi) bị thể nhiều khuẩn, tổn thương thần kinh, mắt, tai, cổ (vệt đỏ), bác sĩ đến nhà năn nỉ để chữa cho hết bệnh còn bị chửi, bị đuổi ra, bệnh nhân còn khóc lóc dọa tự tử. Đến nay y tế cơ sở đã tích cực truyền thông giáo dục sức khỏe, bệnh nhân đã hợp tác với y tế. Nếu họ không hợp tác sớm và cán bộ y tế không giúp đỡ tận tình thì ca này đã bị tàn tật. Chúng tôi không tự ái, xuống nhà động viên tư tưởng, khi họ thông thì làm cam kết chấp nhận điều trị và ca này đang ổn”.

Tôi hình dung ra mạng lưới hoạt động dù bệnh nhân phong ở xa hay gần, cán bộ y tế vẫn đến nhà thăm viếng coi bệnh nhân có uống thuốc đều không, có tàn tật mới không, chăm sóc tàn tật và mức độ cải thiện tình trạng bệnh. Đối với ca phản ứng phong, 14 ngày bác sĩ phải đến nhà theo dõi để tăng giảm liều thuốc và đánh giá kết quả điều trị, nếu chưa đỡ thì tăng liều. Trạm Y tế lấy thuốc về cấp cho bệnh nhân hàng tháng, miễn phí hoàn toàn, điều trị thực tế bệnh phong đa hóa trị liệu 12 tháng, không có ca nào không thành công, đáp ứng rất tốt, vấn đề quan trọng là khám phát hiện và thuyết phục bệnh nhân chữa bệnh. Trong quá trình điều trị có phản ứng phong, phải điều trị theo dõi kịp thời, nếu điều trị sớm thì không để lại tàn tật.

Vĩ Thanh

BSCKI K’Đỉu - Phó Trưởng Khu điều trị phong Di Linh là con một bệnh nhân phong, cho biết: “Trước đây thành kiến về bệnh phong rất nặng nề, con cái bệnh nhân phong cũng ảnh hưởng, thiệt thòi. Bây giờ thuốc men đầy đủ rồi, nhất là từ năm 1990 đến nay số bệnh nhân không tàn tật là do khoa học tiến bộ, phát hiện sớm, điều trị kịp thời, đúng bệnh, mổ phục hồi chức năng: tay bị co rụt bây giờ mổ làm thẳng được, mắt thỏ (cứ nhắm nghiền) làm cho mở được, mũi sụp nâng lên được…Khó khăn nhất là có một số bệnh nhân không chấp nhận mình bị bệnh phong, do nhận thức, tâm lý người ta không chấp nhận. Điều đó thường xuyên xảy ra ở bệnh nhân mới. Người nhà bệnh nhân thì họ có thành kiến không tốt với người mắc. Chúng tôi phục vụ hết mình bằng tình yêu thương bệnh nhân, tất cả mọi người đều suy nghĩ phục vụ nhau, cái đích là vì bệnh nhân, nếu mà không có cái đích đó, không vì bệnh nhân thì không thể làm bác sĩ chuyên khoa này được”.

Với chuyến đi này, tôi cũng suy nghĩ nếu mà không có cái đích đó thì bác sĩ cất công đi tìm bệnh nhân làm gì cho mệt giữa cái nắng hạn cao nguyên này?

Phóng sự: DIỆU HIỀN