Tết đến, xuân về là dịp các tao nhân mặc khách vịnh cảnh bình thơ, có thể nói mùa xuân cũng là mùa của thi hứng, khi đất trời thay đổi, trăm hoa đua nhau khoe sắc, lòng người háo hức để đón chào năm mới...
Tết đến, xuân về là dịp các tao nhân mặc khách vịnh cảnh bình thơ, có thể nói mùa xuân cũng là mùa của thi hứng, khi đất trời thay đổi, trăm hoa đua nhau khoe sắc, lòng người háo hức để đón chào năm mới. Chính vì vậy thơ viết về mùa xuân cũng nảy nở đơm hoa. Không kể các thi nhân mặc khách, ngay cả các vị vua cũng làm thơ xuân như: Trần Thánh Tông với bài Cung viên xuân nhật ức cựu (Ngày xuân trong cung viên nhớ chuyện cũ), Trần Nhân Tông với Xuân nhật yết Chiêu Lăng (Ngày xuân đến thăm Chiêu Lăng), Xuân hiểu (Sáng mùa xuân), Xuân cảnh (Cảnh mùa xuân)… hay Lê Thánh Tông, một minh quân của triều Lê có bài Xuân dạ khai yến (Đêm xuân mở tiệc)… và triều Nguyễn, Hoàng đế Minh Mạng nhân dịp đầu xuân đều có làm thơ. Sinh thời vua Minh Mạng làm thơ rất nhiều, hơn 3.500 bài, được tập hợp in trong 6 tập ngự chế thi. Mặc dù bận rộn triều chính song Minh Mạng vẫn làm thơ để đào luyện tính tình, chăm chăm chính sự, kính trời, yêu dân… Trong đó có một số bài thơ xuân giàu chất thi nhân.
Ngày mùng hai là khuyển
Ngày mùng hai là khuyển giờ tuất đến,
Trong làng yên ổn không còn trộm cướp.
Suốt đêm năm canh không tiếng chó sủa,
Thời nay có được như thế đủ để an ủi lòng dân.
(Ngự chế thi nhị tập, Quyển 6,)
Tết Nguyên đán năm Mậu Tuất
Sao Bắc đẩu theo hướng Đông luật thời gian thay đổi,
Ngày đầu năm tươi vui cảnh thái bình.
Tuất nên muôn vật tươi tốt, dân thịnh an khang,
Mậu nên hợp nhất muôn vật thành.
Gió thổi phất phơ ngưng đọng nơi vua ở,
Dung hòa điềm tốt nắng xuân tươi.
Mọi người đều vui đầu năm nhiều điềm tốt,
Mong mỏi trời cao ban phúc đến muôn sinh.
(Ngự chế thi ngũ tập, Quyển 6)
Viết thiếp mừng trong tiết Lập xuân
Năm mới điềm lành tới đã mấy tuần rồi,
Mừng vui một năm có hai mùa xuân.
Sắc xuân một mạch đều vô tận,
Đầu năm là mới cuối năm lại mới.
Phía đông ngoài thành nghênh mặt trời rước phúc lành đến,
Bánh trái tiết xuân mở tiệc mừng.
Hôm qua oanh vàng mới hót gấp gáp,
Rước được hoa mai nở muộn trong vườn thơm phức.
Ngày xuân dài nên biết năm tháng cũng dài,
Phúc lớn muôn vật tươi tốt người dân mạnh khỏe.
Năm được mùa không có trộm cướp, sông ngòi thuận dòng,
Mọi việc đều vẹn toàn hợp với nỗi mong mỏi của trẫm.
Cổ vũ reo hò gió thuận hòa, vạn vật sinh sôi,
Cờ lệnh ngũ sắc cùng tiếng đàn, tiếng sáo đón mừng.
Mùa xuân bắt đầu mở vận tốt quần âm lui hết,
Chính là lúc mặt trời chính diện bốn biển đều sáng tỏ.
(Ngự chế thi Ngũ tập, Quyển 6)
Luận bình:
Qua nội dung của các bài thơ trên đây, người đọc bắt gặp hình ảnh đất nước thanh bình, với làng xóm yên vui, không còn trộm cướp, suốt đêm trong làng không tiếng chó sủa, sông ngòi lại thuận dòng không lụt lội. Người người đều vui mừng đầu năm nhiều điềm tốt. Bên cạnh đó là hình ảnh đóa mai vàng nở muộn, cũng chính bởi vì phương Nam khí hậu ấm áp, cuối thu đầu đông mai đã có hoa, đến mùa xuân thì là mai nở muộn.
Tâm trạng của vua Minh Mạng trong cảnh sắc xuân tràn về, một tâm trạng vui mừng khó tả, đó là khi người dân yên ổn, mọi việc đều vẹn toàn chính là nỗi mong mỏi của nhà vua. Ngoài ra, vua cũng không quên, để được như vậy, có phúc lớn, có điềm lành, dân yên, vật phụ là cũng bởi trời cao giúp đỡ. Vì thế, khi đọc thơ vua Minh Mạng có rất nhiều bài luôn có hình ảnh của “hạo thiên”, trời cao, trong những câu kết của bài thơ.
NGUYỄN HUY KHUYẾN
