Cá Bò gù to, nặng 50-60 kg. Để câu thứ sinh vật "khủng" thế không phải đơn giản. Giống cá này di chuyển theo dòng nước ấm trong đại dương, di cư xa, tốc độ nhanh, nằm ở độ sâu lớn. Dân "đi bạn" là phải tìm cho ra dòng nước ấm ấy. Đơn giản vì con cá ngừ đại dương chỉ xuất hiện, chạy, ở thời tiết này. "Chim chết vì… ná. Cá chết vì… nước" là chỗ này.
[links(right)]
Kỳ II: Dốc cạn lòng
Cá Bò gù to, nặng 50-60 kg. Để câu thứ sinh vật “khủng” thế không phải đơn giản. Giống cá này di chuyển theo dòng nước ấm trong đại dương, di cư xa, tốc độ nhanh, nằm ở độ sâu lớn. Dân “đi bạn” là phải tìm cho ra dòng nước ấm ấy. Đơn giản vì con cá ngừ đại dương chỉ xuất hiện, chạy, ở thời tiết này. “Chim chết vì… ná. Cá chết vì… nước” là chỗ này.
 |
| Cá Bò gù là giống cá ngừ khổng lồ |
Đại dương vào những ngày gió biển lộng là cả một không gian sinh tồn khốc liệt. Nghiệt thay, chính lúc này mới có cá.
Bớ, luồng nước nóng đại dương!
Đánh cá là nghề thiên nhiên dạy, trời cao đất rộng bày ra, mở mắt mở đầu óc mà nạp vào, chứ chả ai và trường học nào có thể dạy. Không có ông giáo sư đánh cá, hay tiến sĩ, viện sĩ đánh cá nào đâu. Họ đi “nghiên cứu” người đánh cá chứ không thể làm “Người đánh cá” nổi. Nên “đi bạn” càng thâm niên, mỗi ngư dân khơi xa này là một bộ não khủng khiếp về biển. Họ “đọc” được sao trên trời, nào sao Hôm, sao Mai, Bắc Đẩu, Nam Tào, hướng gió, hướng nắng. Và nghe được “hơi thở” từ con nước, dòng hải lưu đang ra sao, thủy văn, hướng nước, xu hướng nóng lạnh... Họ nhận ra trong đại dương qui luật cứ 9 ngày có một “con nước”, kể từ ngày 5 của tháng. Và,…
Tất nhiên giữa thời buổi tiên tiến này, họ còn trang bị thêm máy định vị toàn cầu GPS, bộ đàm tầm xa Icom, đài radio, tấm hải đồ khu vực, máy phát điện Dianamô 20-30 KW, máy kéo câu bằng điện, và cả máy tầm ngư…
Cứ thế, khi đã chất lên tàu 1.200 cây đá lạnh, mang theo 6.000 lít dầu là phải ra đến ngư trường nào đó. Thả chiếc thuyền thúng xuống để câu mực làm mồi móc câu, là bắt đầu một cuộc kiếm tìm Bò gù. Nếu không câu mực thì thả lưới để bắt cá chuồn làm mồi. Kiếm mồi câu, lúc “làm” việc này họ xem là “được nghỉ”, thư giãn. Cá Bò gù mê thích hai loại mồi này. Giữa đại dương, họ bủa ra một giàn câu dài cả 20 cây số, với 500-1.000 lưỡi câu như thế. Câu nổi thì độ võng vàng câu sâu 50 m, câu đầm thì sâu 200-300 m. Cứ từ 1-4 giờ sáng là cử bủa hừng đông, và từ 15-17 giờ chiều là cử bủa sẩm. Giữa những lúc đó là lo việc hậu cần cho phương tiện câu, ướp cá, muối cá… Gần như họ không nghỉ ngơi bao giờ, bởi ngay cả những lúc gỡ cá dính câu, để duy trì năng lượng chung không đứt người ta cũng chia ra mà thức với ngủ, luôn phiên mỗi “ca” chỉ được 2 người chợp mắt, còn 8 người phải làm. Luật “đi bạn” nghiêm và thực hiện rốt ráo hơn giới luật trong chùa và luật nhà binh: không được uống rượu. “Đạo đức” ở đây rất thật, giản dị: “Nếu uống vào sẽ yếu sức, làm biếng, không chịu nổi với biển dã”.
Thế đó, nhưng khi đưa cá vào bờ thì từ chủ tàu đến người “đi bạn” đều giao số phận cuối cùng cho thương lái. Thương lái đưa ra giá bao nhiêu một ký thì chịu bấy nhiêu. Xứ ta khác ở Nhật, Mỹ, Đài Loan, vì ở các nước này cá ngư dân đưa vào bờ bao giờ cũng được bán ở Trung tâm đấu xảo, ai “đấu” giá cao hơn được mua. Cái làng biển này có đến 8 đại lý thu mua cá Bò gù, và quyền sinh sát từ 8 đại lý này là một thứ “sóng gió” khác ở trên bờ, mà dân đi biển bất lực trong cuộc đòi công bằng, phải chăng. Biết sao giờ, trước khi ra khơi, mọi tàu cá ở đây đều tìm đến một trong 8 đại lý kia ứng trước 120-150 triệu đồng để đầu tư cho chuyến đi mà. Tình cảnh này không gọi là “bán lúa non” như nông dân mà là “bán chuyến biển”. Cây lúa còn thấy trước, nhưng con cá thì không biết, không thể.
Cuộc chơi sĩ khí nào mà không như canh bạc. Như ngư dân lão luyện Trần Tá kể là có đêm đánh được cả 200 triệu đồng, nhưng cũng nhiều chuyến đánh 20 ngày không được một con cá. Những cú “cười” và những cú “mếu” trộn lẫn vào nhau, không phân biệt được giữa hạnh phúc và bất hạnh. Con người không phải là chủ nhân của biển cả, và cá, kể cả cá Bò gù chỉ là tặng phẩm tình cờ của đại dương.
Hiểm họa phi qui luật trời đất
Câu vàng là kiểu câu đặc trưng, hòa thuận dựa vào tự nhiên của ngư dân miền Trung Việt Nam, làm ra cá để bán sang Nhật, Mỹ, Đài Loan. Nhưng ba năm nay, có thương nhân Trung Quốc tự dưng xuất hiện, và mua cá Bò gù với giá cao, đến 170 ngàn đồng/kg. Sau đó, họ âm thầm khuyên bà con nên chuyển sang đánh bắt bằng kỹ thuật đèn cao áp để tiết kiệm chi phí, công sức, nhưng có năng suất cao hơn, gấp đôi. Kỹ thuật “câu đèn” này là lắp đèn cao áp 1.500-2.500 W dày đặt hai bên thân tàu cá, chỉa thẳng xuống biển, làm sáng rực cả vùng biển. Cá Bò gù tụ về, cứ thế thả câu xuống mà câu, được cá nhanh và nhiều. Mỗi giàn đèn như thế đầu tư 100 triệu đồng, và thương nhân Trung Quốc cũng chính là người bán giàn đèn kia, đưa từ Trung Quốc sang. Có người thống kê từ Bình Định vào đến Khánh Hòa vài ngàn tàu đã chuyển sang câu đèn. Cá đánh từ kỹ thuật này duy nhất bán cho thị trường Trung Quốc, vì thịt cá đen, dễ phân hủy thịt, tức là phẩm cấp không đạt để bán sang Nhật. Thế rồi, đùng một cái, những thương nhân Trung Quốc đó hạ giá bán xuống chỉ còn 65 ngàn đồng/kg. Với giá mua đó, ngư dân kêu không xuể vì thua lỗ, sau đó nữa thì họ cũng biến mất luôn, không còn ai mua nữa. Thế là bỏ tàu, không ra biển, nằm đó để “thấm đòn”. Ông Phan Thuẫn - Chủ tịch Nghiệp đoàn nghề cá phường 6 gọi đây là kỹ thuật:… “Giết nghề cùng thương hiệu cá ngừ Việt Nam”. Từ giữa trùng khơi, ngư dân bỗng một ngày cũng sớm nhận ra sự thật đau lòng hiểm ác kia. Chủ tàu nào kiếm được vốn thì quay lại với kỹ thuật câu vàng, chậm mà tử tế, không hủy diệt sinh thái, cá tươi ngon, cứ 180 ngàn đồng/kg, bán sang thị trường Nhật, Mỹ.
Ngư trường truyền thống của ngư dân Phú Yên nói riêng và miền Trung nói chung là vùng biển Hoàng Sa và Trường Sa. Tôi hỏi một ngư dân khác, anh Nguyễn Văn Hùng, đi biển ngán gì nhất? Hùng rằng tai họa từ thiên nhiên thì có qui luật, hiểu, liệu tính và ứng phó được, còn thứ tai họa gần đây - kể từ năm 2008 - là sự rượt đuổi của tàu Trung Quốc thì không có qui luật. Cảnh tàu các anh bị đâm húc, quấy nhiễu, xua đuổi là thường xuyên. Đây đó đồng nghiệp của anh bị Trung Quốc phá lưới, phá câu, khống chế tàu, tịch thu đồ đạc, lẫn cá đánh được đã từng xảy ra. Anh không lý giải được cơ sự sâu xa nào dẫn đến tình trạng này, chỉ biết “biển nhà” nhưng giờ ra khơi là cứ nghĩ đến phải đụng nó. “Nó” - từ họ chỉ thái độ, hành vi, ứng xử của tàu đến từ Trung Quốc trên biển Đông - đã ứng xử thiếu tình người khiến mình sẽ chịu khổ và thua thiệt. Mà “lãnh nạn” trước hết là chúng tôi đây, ngư dân”, Hùng tâm sự. Theo anh, chừng mười năm trước, các anh còn đi lại tự do trên biển quê hương. Nay nó như bị “rào” lại! Hùng rằng, đó là lý do để những người “đi bạn” như tụi anh đi tụt xuống tận vịnh Thái Lan, lang thang ở vùng biển Malaysia, Brunei, Indonesia… để tìm cá Bò gù. Ngư trường của mình tự nhiên bị “teo” lại, trong khi cơn mê say cá Bò gù cứ lớn dần thì làm sao không xâm phạm vùng biển các nước bạn Asean được, nên khó tránh khỏi bị bắt, phạt.
Hải thanh vang vang đất liền
Tôi biết, khi mưu sinh là ngư dân đang khẳng định chủ quyền của Tổ quốc trên biển của quê hương mình. Phận đời trần gian của họ đã gắn tự nhiên với cái sứ phận thiêng liêng ấy.
Ngư dân Trần Tá bảo những năm trước đi đánh cá ở Hoàng Sa, gặp bão thì tàu nào của ngư dân Việt Nam ta vô đảo Nhật Trụ, Đá Bắc mà trú. Nay thì dù bão cũng tránh xa, vô đó “nó” hành hạ, thậm chí làm gỏi cả người lẫn tàu. Tôi nhớ mãi lời lão ngư Hồ Ấu vào buổi trưa của một ngày biển lặng cùng ông bên cảng cá Tuy Hòa nhìn ra ngoài kia, ông trầm ngâm: “Coi vậy đó, mà không bình yên!”. Ông lo cho bầy con trai ông đang “đi bạn” ngoài kia, cùng thằng rể quê Thanh Hóa vốn là đi bộ đội đóng quân ở đây bỗng một ngày yêu con gái dân chài rồi cũng thành “ngư phủ” luôn. Kiếp người ở biển, từ chỗ theo thiên nhiên, hiểu biển dã để tìm cái sống, nay chuyển sang đấu tranh sinh tồn thực sự, thứ “đấu tranh” không do vũ trụ mà chúng do những con người bất lương, bất nghĩa tạo ra.
Đến mức thế này, mới thấy người sống trên biển dũng khí họ gấp vạn lần người sống trên mặt đất như tôi đây. Tôi phục sát đất những kẻ sống đời cưỡi ngựa trên thảo nguyên, những kẻ đêm ngày lái tàu bay trên trời, mà tôi cho là loại người mạnh mẽ nhất, chan hòa được vào vũ trụ, nhưng đến những người sống trên biển ngoạn mục thần kỳ này thì tôi phải nghiêng mình cúi đầu và chắp tay lạy tôn yêu tận sâu thẳm.
Bút ký: NGUYỄN HÀNG TÌNH
