Bài học về thời cơ của Cách mạng tháng Tám

Thời cơ, cơ hội tồn tại khách quan và chỉ xuất hiện trong một khoảng thời gian nhất định, không chờ ai, đợi ai. Nắm bắt và tận dụng cơ hội, thời cơ là trí tuệ và nghệ thuật; “Mau lẹ, kịp thời, nổ ra đúng lúc phải nổ, đó là một ưu điểm nữa của Cách mạng tháng Tám” (Tổng Bí thư Trường Chinh).

 

Từ cuối năm 1944, trước xu thế phát triển của cuộc chiến tranh, phe phát xít đang đứng trước tình thế bị đánh bại bởi phe đồng minh, tháng 10/1944, Hồ Chí Minh gửi thư cho đồng bào toàn quốc, nêu rõ: “Phe xâm lược gần đến ngày bị tiêu diệt. Các Đồng minh quốc sắp tranh được sự thắng lợi cuối cùng. Cơ hội cho dân tộc ta giải phóng chỉ ở trong một năm hoặc năm rưỡi nữa. Thời gian rất gấp. Ta phải làm nhanh!”. 

 

Khi cuộc đảo chính của Nhật nổ ra vào đêm 9/3/1945, Đảng ta đã kịp thời ban hành Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” (ngày 12/3/1945), chủ động đề ra những nhiệm vụ chiến lược sát đúng để đưa cách mạng tiếp tục tiến lên. Bản Chỉ thị ngoài việc xác định kẻ thù mới và đề ra khẩu hiệu đấu tranh mới, còn nhận định cuộc đảo chính của Nhật ở Đông Dương tuy chưa tạo được điều kiện chín muồi nhưng là tiền đề cần thiết thúc đẩy cuộc khởi nghĩa nhanh chóng đi đến thành công và dự báo khả năng làm xuất hiện thời cơ cho nhân dân ta vùng dậy giành chính quyền trên cả nước khi quân Đồng minh vào Đông Dương đánh Nhật hoặc Nhật đầu hàng Đồng minh. Chính vì dự kiến thời cơ thuận lợi đang đến gần nên Thường vụ Trung ương Đảng đã kịp thời triệu tập Hội nghị quân sự cách mạng Bắc Kỳ, ra nghị quyết thành lập Ủy ban Quân sự miền Bắc Đông Dương, thống nhất lực lượng vũ trang, mở trường đào tạo cán bộ, đẩy mạnh chiến tranh du kích phát triển rộng khắp, lập xưởng vũ khí, tích trữ lương thực,… khẩn trương đón thời cơ tiến tới Tổng khởi nghĩa. Sau khi phát xít Đức đầu hàng, Hồng quân Liên Xô tiếp tục tuyên chiến với Nhật, tình hình thế giới đang chuyển biến hết sức mau lẹ nhất là sau Hội nghị Potsdam của các nước lớn bàn về những vấn đề sau chiến tranh không có lợi đối với cách mạng Việt Nam; chính thời điểm này, lãnh tụ Hồ Chí Minh đã có câu nói đi vào lịch sử: Lúc này thời cơ thuận lợi đã tới, dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập. Câu nói thể hiện sâu sắc tư duy nhạy bén trước tình hình, thể hiện nghệ thuật chớp thời cơ chiến lược và tinh thần tiến công cách mạng của Đảng. Trong tình thế hết sức cấp bách, lãnh tụ Hồ Chí Minh đã chỉ đạo khẩn trương tranh thủ thời gian tiến hành Hội nghị toàn quốc của Đảng và Quốc dân Đại hội ở Tân Trào. Điều đó càng cho thấy sự nhạy bén của Hồ Chí Minh và Đảng ta trong những giờ phút có ý nghĩa quyết định đối với vận mệnh dân tộc.

 

Đúng trưa ngày 15/8/1945, khi nghe tin Nhật hoàng tuyên bố đầu hàng các lực lượng Đồng minh trên sóng phát thanh của Nhật Bản, lúc này, thời cơ có một không hai đã đến với dân tộc ta; Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh đã lập tức thành lập Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc. Tiếp đó, Hội nghị Đảng toàn quốc và Quốc dân Đại hội nhóm họp tại Tân Trào quyết định phát động cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền trên cả nước. Cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước chỉ diễn ra chưa đầy hai mươi ngày, bắt đầu từ khi Nhật hoàng tuyên bố đầu hàng ngày 15/8 và kết thúc vào ngày 2/9, Bác Hồ công bố bản Tuyên ngôn Độc lập trước quốc dân Việt Nam và nhân dân thế giới, trước khi quân Đồng minh vào tước khí giới quân Nhật trên đất nước ta theo Hiệp định Pô-xđam (ngày 5/9).

 

Trong Cách mạng tháng Tám, thời cơ chỉ xuất hiện và tồn tại trong một khoảng thời gian từ ngày 15/8 (Nhật đầu hàng Đồng minh) đến trước ngày 5/9 (quân Tưởng và quân Anh vào giải giáp quân Nhật), nếu nổ ra trước và sau thời điểm đó đều không có khả năng thành công. Điều đó cho thấy nghệ thuật nắm bắt tình hình và chỉ đạo chớp thời cơ cách mạng của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh hết sức tài tình; khi điều kiện chưa chín muồi thì kiên trì xây dựng lực lượng và khẩn trương, thận trọng chuẩn bị chu đáo, toàn diện, kiên quyết phản đối mọi chủ trương manh động để bảo toàn lực lượng; nhưng khi “tình thế trực tiếp cách mạng” đã xuất hiện thì kịp thời phát huy sức mạnh của toàn dân theo phương châm “đem sức ta giải phóng cho ta”, động viên quần chúng nhân dân quyết tâm vượt mọi khó khăn để giành thắng lợi cho cách mạng. Nhờ có sự chuẩn bị lực lượng chu đáo, lại nổ ra đúng thời cơ, Cách mạng tháng Tám đã giành được thắng lợi “nhanh, gọn, ít đổ máu”. Đó là nét đặc sắc nhất, là một điển hình thành công về nghệ thuật tạo thời cơ, dự đoán thời cơ, nhận định chính xác thời cơ, đồng thời kiên quyết chớp thời cơ phát động toàn dân nổi dậy tổng khởi nghĩa giành chính quyền của Đảng trong Cách mạng tháng Tám.

 

Ôn lại bài học về thời cơ cách mạng trong bối cảnh quốc tế và đất nước hiện nay càng có ý nghĩa quan trọng. Thế giới hiện nay đang tồn tại đan xen cả thời cơ và nguy cơ, thuận lợi và thách thức. Đảng ta đã chỉ rõ những thời cơ, thuận lợi lớn là: Hòa bình, hợp tác và phát triển là xu thế chủ yếu của thế giới ngày nay; cuộc cách mạng khoa học - công nghệ, nền kinh tế tri thức, quá trình toàn cầu hóa đang tạo điều kiện chưa từng có cho các quốc gia xích lại gần nhau, tăng cường hội nhập, phát huy lợi thế; xu hướng dân chủ hóa đời sống xã hội đang tạo điều kiện thuận lợi cho các quốc gia, tổ chức, cá nhân khẳng định và phát huy vai trò, vị trí của mình. Bên cạnh đó, không ít những nguy cơ, khó khăn, thách thức mà chúng ta đang phải đối mặt, đó là các thế lực phản động tăng cường chiến lược diễn biến hòa bình chống phá nước ta; sự cạnh tranh giữa các quốc gia ngày càng khốc liệt hơn, trong khi đó nội tại KT-XH của ta còn nhiều bất cập, yếu kém; nguy cơ tụt hậu càng xa; nhiều yếu tố phức tạp nảy sinh có tác động tiêu cực đến sự giữ vững định hướng XHCN; đặc biệt tình trạng tham nhũng, lãng phí, tệ nạn, tiêu cực xã hội vẫn còn diễn biến phức tạp làm xói mòn niềm tin của nhân dân về sự lãnh đạo của Đảng và chế độ… Những thời cơ và nguy cơ nêu trên đang tồn tại một cách khách quan và có những yếu tố còn dưới dạng tiềm năng, việc có phát huy được thời cơ, hạn chế nguy cơ, thách thức hay không lại phụ thuộc vào chính nhân tố chủ quan, do nhân tố chủ quan quyết định; trong đó đặc biệt nhấn mạnh vai trò lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành và tổ chức triển khai thực hiện của bộ phận tham mưu, lãnh đạo. Đặc biệt, cuộc khủng hoảng, suy thoái kinh tế thế giới đang diễn ra hiện nay không chỉ là một thách thức lớn, mà đồng thời cũng mở ra một thời cơ, cơ hội, vận hội mới cho tất cả các quốc gia trên thế giới, nhất là những nước đang phát triển như Việt Nam. Tuy nhiên, muốn tận dụng được thời cơ đòi hỏi chúng ta phải đảm bảo giữ được sự ổn định, tăng trưởng kinh tế hợp l‎ý, khắc phục triệt để những bất cập, yếu kém trên tất cả các lĩnh vực, tăng cường thực lực để vượt qua khủng hoảng và khi có thời cơ sẽ dồn toàn lực, tăng tốc, phát triển mạnh mẽ, không để nước khác vượt lên cản đường, các thế lực thù địch lợi dụng chống phá. Lúc này hơn bao giờ hết, vấn đề nắm bắt và tận dụng chớp thời cơ càng phải được coi trọng. Do đó, bài học kinh nghiệm nắm bắt và chớp lấy thời cơ của Cách mạng tháng Tám năm 1945 vẫn còn nguyên giá trị và ý nghĩa thời đại sâu sắc. 

 

Phát huy tinh thần, ý chí của Cách mạng tháng Tám, 69 năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân ta đã giành được thắng lợi vĩ đại trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, giành lại độc lập, thống nhất cho Tổ quốc và những thành tựu to lớn trong công cuộc xây dựng đất nước. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu không ai có thể phủ nhận được, chúng ta vẫn còn nhiều khuyết điểm, yếu kém và đang phải đương đầu với những khó khăn, thách thức, đặc biệt là nguy cơ tụt hậu xa hơn không chỉ về kinh tế mà còn cả các lĩnh vực khác so với nhiều nước trong khu vực và trên thế giới. Để hạn chế khó khăn, thách thức, tận dụng được thời cơ, có nhiều việc, nhiều vấn đề quan trọng phải làm nhưng trước hết chúng ta phải quán triệt sâu sắc và thực hiện có hiệu quả Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, các nghị quyết BCH Trung ương Đảng (khóa XI), nghị quyết đại hội Đảng các cấp. Đặc biệt, chúng ta phải tiếp tục tự đổi mới, tự chỉnh đốn, xây dựng Đảng trong sạch vững mạnh theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay” nhằm nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng, không ngừng nâng cao bản lĩnh chính trị và trí tuệ của Đảng, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, đảng viên, thực hiện nghiêm túc nguyên tắc tập trung dân chủ trong Đảng, nói đi đôi với làm, thắt chặt mối quan hệ giữa Đảng với dân, luôn đề cao cảnh giác trước âm mưu “Diễn biến hoà bình” của các thế lực thù địch... Đồng thời, phải đẩy mạnh cải cách hành chính, đơn giản thủ tục hành chính, xây dựng chính quyền gần dân, hiểu dân, phục vụ nhân dân; tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” một cách thiết thực và hiệu quả… Có như thế mới phát huy cao độ bài học về thời cơ của Cách mạng tháng Tám. 

 

NGUYỄN VĂN HƯƠNG