Tư tưởng Hồ Chí Minh về chống chủ nghĩa cá nhân

Năm 2014, toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta triển khai chuyên đề “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh về nêu cao tinh thần trách nhiệm, chống chủ nghĩa cá nhân, nói đi đôi với làm”. Xin đề cập tới một trong những nội dung của chuyên đề, đó là chống chủ nghĩa cá nhân.

 

Bảo tàng Hồ Chí Minh. Ảnh: HỒ TOÀN

 

Thực ra, vấn đề chống chủ nghĩa cá nhân đã được Bác Hồ quan tâm từ rất lâu. Ngày 3/2/1969, nhân dịp kỷ niệm 39 năm Ngày thành lập Đảng, Báo Nhân Dân đã trân trọng đăng trên trang nhất bài “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân” của Bác. Nội dung của bài báo chính là vấn đề mà Bác thường xuyên quan tâm trong suốt mấy chục năm qua. Về chủ nghĩa cá nhân, Người nói: tư tưởng không đúng thì có nhiều, nhưng có một tư tưởng “mẹ”: đó là chủ nghĩa cá nhân. “Chủ nghĩa cá nhân là việc gì cũng chỉ lo cho lợi ích riêng của mình, không quan tâm đến lợi ích của tập thể “Miễn là mình béo, mặc thiên hạ gầy”. Nó là mẹ đẻ ra tất cả mọi tính hư nết xấu như: lười biếng, suy bì, kiêu căng, kèn cựa, nhút nhát, lãng phí, tham ô… Nó là kẻ thù hung ác của đạo đức cách mạng, của chủ nghĩa xã hội”(1).

 

Theo Hồ Chí Minh, “chủ nghĩa cá nhân, đặt lợi ích riêng của mình, của gia đình mình lên trên, lên trước lợi ích chung của dân tộc”(2); chủ nghĩa cá nhân là kẻ thù của cách mạng, nó là nguồn gốc của những “căn bệnh” làm hư hỏng đội ngũ cán bộ, đảng viên, làm tha hóa Đảng. Đây là sự nguy hiểm tiềm tàng làm cho Đảng mất dần tính cách mạng, tính trí tuệ, tính đạo đức, tính nhân dân. Hồ Chí Minh coi chủ nghĩa cá nhân là “địch nội xâm, một trong những nguy cơ đe dọa sự tồn vong của Đảng. Người nói: “Địch bên ngoài không đáng sợ. Địch bên trong đáng sợ hơn, vì nó phá hoại từ trong phá ra”(3). Do vậy, điều quan trọng là đòi hỏi mỗi cán bộ, đảng viên phải kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân. Hồ Chí Minh coi việc chống chủ nghĩa cá nhân là việc làm cần thiết, thường xuyên của những người cộng sản chân chính. Người cho rằng, mỗi cán bộ, đảng viên “Trước mặt quần chúng, không phải ta cứ viết lên trán chữ “cộng sản” mà ta được họ yêu mến”(4), mà phải thường xuyên tu dưỡng, rèn luyện và thực hành đạo đức cách mạng, không sa vào chủ nghĩa cá nhân, góp phần làm cho Đảng ta thật sự “là đạo đức, là văn minh”.

 

Hồ Chí Minh chỉ rõ chủ nghĩa cá nhân là một thứ rất gian giảo, xảo quyệt, khéo dỗ dành ta đi xuống dốc, nó trái ngược với đạo đức cách mạng, nó chờ dịp để phát triển, che lấp đạo đức cách mạng, để ngăn trở ta một lòng một dạ đấu tranh cho sự nghiệp cách mạng. Theo Người, cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân là việc đấu tranh gay go, quyết liệt, lâu dài và gian khổ. Cuộc đấu tranh đó quyết liệt không kém cuộc đấu tranh chống ngoại xâm, bởi lẽ chủ nghĩa cá nhân là kẻ thù không lộ nguyên hình, nó ẩn nấp trong tư tưởng, suy nghĩ và hành vi của mỗi cá nhân. Người so sánh: “Tư tưởng cộng sản với tư tưởng cá nhân ví như lúa và cỏ dại. Lúa phải chăm bón rất khó nhọc thì mới tốt được. Còn cỏ dại không cần chăm sóc cũng mọc lu bù. Tư tưởng cộng sản phải rèn luyện gian khổ mới có được. Còn tư tưởng cá nhân thì cũng như cỏ dại, sinh sôi nảy nở rất dễ”(5). Người kết luận: “Chủ nghĩa cá nhân là một kẻ địch hung ác của chủ nghĩa xã hội. Người cách mạng phải tiêu diệt nó”(6). Tuy nhiên, trong đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân đòi hỏi phải bình tĩnh, sáng suốt, không được nhầm lẫn giữa bản chất và hiện tượng. Hồ Chí Minh lưu ý: “Đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân không phải là “giày xéo lên lợi ích cá nhân”(7). Người phân tích: “Mỗi người đều có tính cách riêng, sở trường riêng, đời sống riêng của bản thân và gia đình của mình. Nếu những lợi ích cá nhân đó không trái với lợi ích của tập thể thì không phải là xấu. Nhưng lại phải thấy rằng chỉ trong chế độ xã hội chủ nghĩa thì mỗi người mới có điều kiện để cải thiện đời sống riêng của mình, phát huy tính cách riêng và sở trường riêng của mình”(8). Trong tác phẩm “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân”, Hồ Chí Minh chỉ ra các loại bệnh nảy sinh từ chủ nghĩa cá nhân là: bệnh quan liêu; bệnh tham lam; bệnh lười biếng; bệnh kiêu ngạo; bệnh hiếu danh; bệnh “hữu danh vô thực” (làm ít, khoe khoang nhiều); bệnh cận thị (chỉ để ý cái nhỏ nhặt, vụn vặt); bệnh tỵ nạnh; bệnh xu nịnh, a dua và bệnh kéo bè, kéo cánh; bệnh nể nang… Trong phần hai của bài viết trên, Hồ Chí Minh lần lượt chỉ ra những biến tướng đa dạng của chủ nghĩa cá nhân như: ngại gian khổ, khó khăn; tham ô, hủ hóa, lãng phí, xa hoa, tham danh trục lợi, tham địa vị, quyền hành; tự cao, tự đại, coi thường tập thể, coi khinh quần chúng; chuyên quyền độc đoán, xa rời quần chúng, xa rời thực tế, quan liêu mệnh lệnh; mất đoàn kết, thiếu tính tổ chức, tính kỷ luật, kém tinh thần trách nhiệm; không chấp hành đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, làm hại đến lợi ích của cách mạng, của nhân dân.

 

Có một điều đáng suy ngẫm và trăn trở là những biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân được Hồ Chí Minh chỉ ra từ cuối những năm 60 của thế kỷ trước - khi đó cũng chỉ là một số ít cán bộ, đảng viên - thì ngày nay, từ khi đi vào kinh tế thị trường vì nhiều lý do, trong đó có việc chưa quan tâm giáo dục đạo đức, thiếu những chế tài cụ thể, nên những biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân chẳng những không giảm, mà còn đang tiếp tục phát triển với nhiều biến tướng, không chỉ “một số ít” mà là “một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên…”. Đó là một điều đáng tiếc.

 

Trước lúc đi xa không lâu, Chủ tịch Hồ Chí Minh cảnh báo: “Một dân tộc, một đảng và mỗi con người, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay và ngày mai vẫn được mọi người yêu mến và ca ngợi, nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân”(9). Thực hiện lời dạy của Người, Đảng ta đã có nhiều cố gắng chống chủ nghĩa cá nhân thể hiện trong nhiều văn kiện, nhất là gần đây Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) về “Một số vấn đề cấp bách trong xây dựng Đảng hiện nay”. Cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển 2011) nhấn mạnh phải: “Thường xuyên tự phê bình và phê bình đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa cơ hội, tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí và mọi hành động chia rẽ, bè phái”(10). Cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân muốn đạt kết quả tốt đòi hỏi đồng bộ nhiều giải pháp, lâu dài và thường xuyên, trong đó vai trò gương mẫu của cán bộ, đảng viên, nhất là những người có chức, có quyền. Chúng ta hy vọng vào sự chuyển biến trong nội bộ Đảng trước thềm đại hội Đảng các cấp tiến tới Đại hội lần thứ XII của Đảng.

 

(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb CTQG, H.2002, t.10, tr.306

(2) sđd, t.7, tr.92

(3) (4) sđd, t5, tr.238-239, 552

(5) (6) (7) (8) sđd, t.9, tr.448, 292, 291

(9) sđd, t.12, tr.557-558

(10) Văn kiện Đại hội XI của Đảng, Nxb CTQG, H.2011, tr.89, 90

 

KHUẤT MINH PHƯƠNG