Theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), cho đến năm 2030, hút thuốc lá sẽ giết chết 8 triệu người hàng năm vì các bệnh liên quan trực tiếp hay gián tiếp đến tác động độc hại của khói thuốc lá.
Hút thuốc lá là một thói quen rất nguy hại cho sức khỏe cộng đồng. Hiện nay, thuốc lá đã gây tử vong cho gần 6 triệu người mỗi năm trên toàn thế giới và theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), cho đến năm 2030, hút thuốc lá sẽ giết chết 8 triệu người hàng năm vì các bệnh liên quan trực tiếp hay gián tiếp đến tác động độc hại của khói thuốc lá.
Theo WHO, trên 80% trường hợp tử vong do thuốc lá xảy ra ở các nước có thu nhập thấp và trung bình vì ở những quốc gia này việc tuyên truyền, kiểm soát và phòng chống thuốc lá chưa được thực hiện nghiêm ngặt. Về mặt sức khỏe cộng đồng, thuốc lá được xem như là một chất kích thích hợp pháp nguy hiểm vì thói quen hút thuốc lá sẽ gây nghiện do bởi tác dụng trực tiếp của nicotine lên não. Do vậy, hút thuốc lá là một thói quen nguy hại vì nó nhanh chóng dẫn tới sự phụ thuộc nghiêm trọng vào thuốc lá và mất đi sự tự chủ khi muốn ngừng hút. Sự nghiện thuốc lá chủ yếu do chất nicotine trong khói thuốc. Chất này tới não trong vòng 10 giây sau khi hít hơi đầu tiên và kích hoạt những thể cảm nhận chuyên biệt trong não để dẫn đến sự lệ thuộc vào thuốc lá ở người vị thành niên. Nghiện thuốc lá cũng có mức độ nặng tương đương với một vài loại ma túy bất hợp pháp khác và do vậy nó giải thích cho sự tái nghiện thường gặp trong quá trình cai thuốc lá.
Hút thuốc lá chủ động là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong sớm ở người trưởng thành và có thể phòng tránh được. Một người hút thuốc lâu ngày có 50% nguy cơ bị tử vong và giảm đi 10 năm sống khỏe mạnh. Hút thuốc chủ động gây chết người (người hút) bởi những bệnh lý về tim mạch như nhồi máu cơ tim, suy mạch vành, viêm tắc mạch máu và tăng nguy cơ tai biến mạch máu não. Tuy nhiên, tác hại lớn nhất của hút thuốc lá là gây ra bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) tiến triển đến tàn phế hô hấp và nguy cơ ung thư phổi. Đây là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở người hút thuốc lá. Ngoài ra, người hút thuốc lá còn có nguy cơ bị ung thư vùng hầu họng, đường tiêu hóa hay bàng quang, tăng nguy cơ xơ hóa phổi và tổn thương ở mắt có thể gây giảm thị lực và mù.
Hút thuốc lá thụ động, kết quả của sự tiếp xúc của người không hút thuốc với khói thuốc lá trong môi trường sống, cũng rất nguy hại cho sức khỏe. Khói thoát ra từ đầu của điếu thuốc còn độc hại hơn khói được hít vào trực tiếp bởi người hút. Việc chịu sự hít vào trong hơi thở những thành phần độc hại của khói thuốc lá ở những người không hút thuốc đã được các nhà khoa học chứng minh. Có hơn 4.000 hóa chất trong khói thuốc lá, trong đó có ít nhất 250 loại được biết đến là có hại và hơn 50 loại được biết là gây ung thư. Trong số những người tử vong do thuốc lá hàng năm trên thế giới, có hơn 600 ngàn người tử vong do thường xuyên hít phải khói thuốc lá do sống và làm việc trong môi trường bị ô nhiễm bởi khói thuốc lá.
Những nguy cơ về sức khỏe liên quan đến hút thuốc lá thụ động quan trọng nhất là các bệnh lý tim mạch và hô hấp. Tiếp xúc với khói thuốc lá thường xuyên vài giờ trong tuần làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim khoảng 25% và sự tiếp xúc lâu hơn làm tăng nguy cơ này lên 60%. Nguy cơ bị ung thư phổi tăng 25% trong trường hợp tiếp xúc kéo dài với môi trường sống bị ô nhiễm khói thuốc lá. Ngoài ra, hút thuốc lá thụ động làm nặng thêm tình trạng bệnh hen, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính và cũng như là tạo điều kiện thuận lợi cho sự xuất hiện của bệnh nhiễm trùng hô hấp trên và dưới, nhất là ở trẻ em. Ở phụ nữ mang thai, tiếp xúc với khói thuốc lá làm cho cân nặng của trẻ sơ sinh thấp và là nguyên nhân 30% trường hợp tử vong ở trẻ trơ sinh.
Tại Việt Nam, hơn một nửa số người hút thuốc lá thường xuyên bị tử vong vì các bệnh liên quan tới thuốc lá và chi phí dành cho việc điều trị các căn bệnh có liên quan là rất tốn kém. Mỗi năm trên cả nước có hơn 40 ngàn người chết vì hút thuốc lá, nghĩa là hơn một trăm người chết mỗi ngày. Con số này cao gấp ba lần so với số người chết vì tai nạn giao thông. Hiện nay, Việt Nam là quốc gia có tỉ lệ hút thuốc lá ở nam giới cao nhất thế giới vì gần 60% nam giới trưởng thành hút thuốc lá. Hầu hết những người hút thuốc đều bắt đầu thói quen này từ khi còn trẻ và khoảng 65% người hút thuốc nói rằng họ hút thuốc tại nơi làm việc và 90% nói rằng họ có hút thuốc tại nhà. Điều nguy hại là chưa có các khu vực hút thuốc riêng biệt có thông gió nhằm bảo vệ người không hút thuốc từ tác hại của khói thuốc lá.
Tuy nhiên, những nguy cơ cho sức khỏe cộng đồng do đại dịch hút thuốc lá mang lại vẫn có thể hạn chế được thông qua một chương trình phòng chống thuốc lá quốc gia với các chính sách và giải pháp thích hợp. Cần phải tăng cường giám sát việc sử dụng thuốc lá trong học sinh, sinh viên và thực hiện tốt việc tuyên truyền phòng chống thuốc lá trong cộng đồng dân cư, song song với tư vấn hỗ trợ cai thuốc lá cùng với việc nghiêm cấm quảng cáo, khuyến mãi và tài trợ cho các hãng thuốc lá cũng như là tăng thuế tiêu thụ thuốc lá. Mục tiêu của Ngày thế giới không thuốc lá là để bảo vệ các thế hệ hiện tại và tương lai khỏi những hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe do sử dụng thuốc lá, tránh khỏi các hậu quả về kinh tế, môi trường và xã hội gây ra do việc sử dụng thuốc lá và hút thuốc thụ động.
PGS. TSKH. BS. Dương Quý Sỹ
Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Y tế Lâm Đồng-Tổng Biên tập Tạp chí Hô hấp Pháp - Việt
