Chỉ mới cuối tháng 3 đầu tháng 4 nhưng những gì diễn ra trong thực tế cho thấy năm nay hạn hán đã và sẽ diễn ra khá khốc liệt trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng, nhất là đối với ba huyện phía nam (Đạ Huoai, Đạ Tẻh và Cát Tiên).
Chỉ mới cuối tháng 3 đầu tháng 4 nhưng những gì diễn ra trong thực tế cho thấy năm nay hạn hán đã và sẽ diễn ra khá khốc liệt trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng, nhất là đối với ba huyện phía nam (Đạ Huoai, Đạ Tẻh và Cát Tiên). Đến thời điểm cuối tháng 3/2015, mực nước trên sông Đồng Nai chảy qua ba huyện phía nam đã xuống thấp hơn nhiều so với mực nước trung bình nhiều năm. Hơn thế, khoảng trên dưới một tháng qua, khi đỉnh điểm của mùa hạn chưa đến nhưng nhiều cánh đồng ở Cát Tiên, Đạ Tẻh và Đạ Huoai đã thiếu nước tưới một cách nghiêm trọng.
Theo dự báo của cơ quan khí tượng thủy văn, mực nước trên các sông suối ở Lâm Đồng trong những ngày cuối tháng 3 và đầu tháng 4 tới sẽ dao động với biên độ từ 0,14 - 0,27m; thấp hơn từ 0,02 - 0,03m so với mực nước trung bình giữa tháng 3, thấp hơn so với mực nước trung bình cùng kỳ năm 2014 là 0,08m và thấp hơn mực nước trung bình nhiều năm khoảng 0,1m. Như vậy, theo dự báo này, mực nước sông Đồng Nai đi qua ba huyện phía nam trong thời gian đến sẽ còn xuống thấp hơn so với hiện tại và thấp hơn nhiều so với mọi năm. Cũng như vậy, trên các sông suối đổ về sông Đồng Nai ở ba huyện này, lượng nước có thể khai thác để phục vụ sản xuất nông nghiệp cũng hạn chế một cách rất đáng kể.
Theo thông báo nhanh của cơ quan chức năng ba huyện phía nam Lâm Đồng, cùng với sông Đồng Nai, hiện hầu hết các hồ chứa trên địa bàn như Đắc Lô, Phước Trung (Cát Tiên), Đạ Hàm, Đạ Tẻh (Đạ Tẻh), Đạ Liong, Kon Boss (Đạ Huoai)... đều đã xuống thấp hơn mực nước dâng bình thường và thấp hơn từ một đến vài mét so với mọi năm. Việc thiếu nước khiến cho hàng ngàn hecta cây trồng (lúa, màu, cây ăn trái...) của ba huyện này đứng trước nguy cơ bị thiệt hại nặng nề. Đến thời điểm cuối tháng 3 này, toàn bộ các trạm bơm dọc theo sông Đồng Nai và trên một số dòng suối lớn khác của Cát Tiên, Đạ Tẻh và Đạ Huoai hầu như không còn hoạt động hoặc chỉ hoạt động cầm chừng theo kiểu “còn nước còn tát”. Ngay như ở Đạ Huoai, địa phương có cây ăn trái là chủ yếu, vẫn phải đối mặt với nạn hạn hán một cách gay gắt bởi 400ha lúa, 100ha rau, 60ha màu... hầu như không còn nguồn nước để tưới. Tại huyện Đạ Tẻh, vùng trọng điểm lúa cao sản An Nhơn tuy đã được chuyển sang canh tác theo mô hình “2 lúa + 1 bắp” nhằm giảm áp lực về nước tưới trong mùa khô hạn nhưng hiện cũng đã có đến hàng trăm hecta lúa đang đối mặt với khô khát. Còn tại Cát Tiên, ở những cánh đồng lớn của huyện như Phù Mỹ, Tiên Hoàng, Phước Cát 1... hiện đã có đến hơn 1.000ha lúa không còn nước tưới.
Ngoài nguyên nhân trời không mưa hoặc mưa với lượng mưa không đáng kể trong một thời gian dài vừa qua, theo cơ quan chức năng tỉnh Lâm Đồng (Chi cục Thủy lợi), một nguyên nhân khác khiến cho các huyện phía nam thiếu nước nghiêm trọng ngay từ đầu mùa hạn hán là do các công trình thủy điện ở phía thượng nguồn sông Đồng Nai đang tích nước ở những hồ chứa nên nước ở phía hạ lưu trở nên cạn kiệt. Về vấn đề này, trong vài năm gần đây, năm nào UBND tỉnh Lâm Đồng cũng có văn bản yêu cầu các nhà máy thủy điện cần điều tiết nước một cách hợp lý, trong đó ưu tiên nước cho sản xuất nông nghiệp ở các huyện phía nam của tỉnh, nhưng xem ra tình hình vẫn không có những chuyển biến tích cực - các nhà máy thủy điện vẫn phải duy trì sản xuất bằng cách tích nước làm cho phía hạ lưu Đạ Huoai, Đạ Tẻh và Cát Tiên thiếu nước một cách nghiêm trọng. Ngoài việc tích nước của các công trình thủy điện phía thượng nguồn, về phần các địa phương, một thực trạng rất đáng quan tâm đó là vấn đề sử dụng nguồn nước chưa thật hợp lý nên không những gây lãng phí (mạnh ai nấy tích trữ) mà còn khiến cho nguồn nước ngầm bị ảnh hưởng tiêu cực về lâu dài.
Như vậy, cùng với kiến nghị với cơ quan chức năng cấp trung ương cần có những quy định cụ thể hơn trong quy trình vận hành các hồ chứa của các công trình thủy điện phía thượng nguồn (trong đó cần ưu tiên nguồn nước phục vụ sản xuất), Lâm Đồng cũng cần tăng cường quản lý và điều tiết nguồn nước một cách hợp lý và hài hòa giữa các địa phương và giữa các vùng sản xuất để tránh tình trạng mạnh ai nấy làm, mạnh ai nấy “khắc phục” như những năm qua.
Khắc Dũng
