Hơn 20 năm làm chủ lễ hội Bok Chu Bur, Ya Thung chưa từng nghĩ đến việc mình làm để được gì, nhưng ông rất vui. Và niềm vui ấy còn được nhân lên khi ông được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú, còn lễ hội Bok Chu Bur thì được nhiều người biết đến.
Hơn 20 năm làm chủ lễ hội Bok Chu Bur, Ya Thung chưa từng nghĩ đến việc mình làm để được gì, nhưng ông rất vui. Và niềm vui ấy còn được nhân lên khi ông được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú, còn lễ hội Bok Chu Bur thì được nhiều người biết đến.
 |
| Ya Thung say sưa đánh trống Gnang, thổi kèn bầu bên con cháu để khơi dậy tình yêu đã có sẵn trong những thế hệ này. Ảnh: Ngọc Ngà |
Lễ tạ ơn thần Pô Dăm
Trong tâm thức tín ngưỡng của người Churu, thần Pô Dăm là người có công lớn khai khẩn đất đai, lập làng, đuổi thú dữ, dạy cho dân làng biết trồng lúa nước, nuôi trâu cày ruộng, dệt vải, tạo dựng cuộc sống ấm no, thanh bình. Lễ Bok Chu Bur là hình thức sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng, tâm linh đặc trưng của đồng bào Churu, được tổ chức hàng năm vào ngày 18 - 19/12 âm lịch, khi mùa màng đã thu hoạch, mùa mưa chấm dứt, mùa khô đến, nhằm tạ ơn thần Pô Dăm. Trong không khí trang nghiêm, thành kính, lễ được diễn ra với nhiều nghi thức, vật phẩm hiến tế được bài trí trang trọng cầu thần Pô Dăm cho dân làng được bình an, sức khỏe dồi dào, làm ra nhiều của cải, đời sống ấm no, mọi người đều gặp may mắn. Sau phần lễ, dân làng cùng tham gia vào phần hội trình diễn các nhạc cụ truyền thống: cồng chiêng, trống, khèn bầu, cùng hòa vào điệu dân vũ Aya, T’rumpô, Đămtơra, Păhgơnăng và hát các làn điệu dân ca... Lễ Bok Chu Bur là dịp để đồng bào Churu được sống lại trong không gian sinh hoạt văn hóa cộng đồng, từ đó đoàn kết xây dựng cuộc sống ấm no, thêm yêu quý, trân trọng nét đẹp bản sắc truyền thống của dân tộc mình.
Chọn người làm chủ lễ Bok Chu Bur là kết quả của sự cộng hưởng nhiều yếu tố, trong đó có sự tin tưởng của người chủ lễ tiền nhiệm, của cộng đồng, mà theo cách nghĩ của bà con người Chu Ru là việc đó như “sứ mệnh” mà thần linh giao phó cho người may mắn. Người làm chủ lễ Bok Chu Bur thường làm theo nhiệm kỳ 35 năm. Và hơn 20 năm trước, Ya Thung đã hội đủ các yếu tố đó và trở thành người chủ lễ Bok Chu Bur ở vùng Loan.
Ya Thung ở vùng Loan
Sinh năm 1959 tại thôn Ma Am, xã Ninh Loan, huyện Đức Trọng, ông Ya Thung hiện là một trong số ít những người Chu Ru nơi này biết đánh cồng, thổi kèn bầu từ nhỏ. Bởi thế các âm thanh, giai điệu ấy đã ăn sâu vào trong ông như một phần không thể thiếu trên cơ thể. Cũng như bao đứa trẻ khác nơi này, Ya Thung lớn lên trong tình yêu tiếng cồng, tiếng kèn bầu, tiếng trống và cả những lễ hội truyền thống của người Chu Ru. Tình yêu ấy bắt nguồn từ sự truyền cảm hứng của bố mẹ và lớn dần theo năm tháng khi những đứa trẻ như Ya Thung ngày đó biết nhìn, biết nghe và tự biết yêu tiếng kèn, tiếng trống và các lễ hội ấy.
“Người già khắt khe lắm. Họ không chủ động hướng dẫn cho một ai. Chỉ khi nào nhìn thấy đứa trẻ say mê, tự mày mò bên cồng, bên kèn, bên trống người già mới chỉ dạy” - ông Ya Thung nhớ lại. Đó là hành trình mà ông học đánh cồng, đánh trống Gnang và thổi kèn bầu. Có lẽ, năng khiếu chơi các loại nhạc cụ đã có sẵn trong máu nên ông Ya Thung sớm trở thành người “lão luyện” trong sử dụng các nhạc cụ của người Chu Ru. Riêng về lễ Bok Chu Bur, Ya Thung đã sớm được người chủ lễ trước nhìn thấy khi tự mình có thể học được các nghi thức tế cũng như các bài cúng mỗi khi ông tham gia đoàn người phụ việc trong ngày hội đến.
Theo học ông Ya Tang - người chủ lễ trước khi mới 30 tuổi và phải mãi cho đến khi 38 tuổi mới thuần thục các nghi lễ cúng cho hay: Ban đầu các chủ lễ cho ông phụ trách các lễ nhỏ. Còn Ya Thung gần bước vào tuổi 40 mới chính thức là chủ lễ. Hiện có Ya Kiết (46 tuổi) và Ya Ngang (32 tuổi) là thế hệ tiếp nối nên đang phụ việc trong các nghi thức tổ chức lễ Bok Chu Bur”.
Trong căn nhà sàn của vợ chồng ông Ya Thung nằm sâu trong ngõ nhỏ ở thôn Ma Am, gian nhà chính giữa, ông cẩn thận đặt ở nơi trang trọng chiếc kèn bầu và trống Gnang. Đây là những nhạc cụ ông đặt làm từ đầu những năm 2000 ở dưới Ninh Thuận. “Ngày ấy, nghèo lắm, có mùa ăn chẳng đủ no nhưng vẫn đi bộ xuống tận Ninh Thuận đặt người ta làm các loại nhạc cụ này giá cả chỉ vàng. Đã hơn 20 năm làm việc này, mỗi lần có ai đến nhà hỏi han hay các nhà nghiên cứu, cơ quan quản lý văn hóa đến tìm hiểu về lễ hội này, ông nhà tôi đều thắp hương xin, báo cáo, mang trống, kèn ra thổi vài bài và sau đó thì mải mê nói về lễ hội Bok Chu Bur từ lúc mặt trời mọc cho tới lúc lặn rất say sưa” - bà Ma Vinh, vợ ông Ya Thung cười kể lại. Không chỉ là chủ lễ Bok Chu Bur, ông Ya Thung còn là người uy tín của buôn làng. Ông chính là người khơi dậy tình yêu những nét văn hóa truyền thống đã có sẵn nhưng chưa thức dậy trong những người trẻ ở buôn làng. Ông đã từng tham gia đứng lớp giảng dạy bộ môn này cho gần 30 học viên, trong đó có cả 5 đứa con trai, con gái của ông. ông Ya Thung vừa vinh dự được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú ở lĩnh vực nghệ thuật trình diễn dân gian: Tập quán xã hội và tín ngưỡng. Đây không chỉ là niềm vui, niềm tự hào của riêng ông mà đó còn là niềm vui chung khi một trong những lễ hội, nét truyền thống tốt đẹp của người Chu Ru bao đời nay được ghi nhận.
NGỌC NGÀ
