Dưới triều Minh Mệnh, việc sắm sửa thuyền bè, tu sửa tàu thuyền đều được quy định nghiêm ngặt rõ ràng. Ngoài ra, việc đi biển của các tàu thuyền cũng có những chế độ riêng trong việc thưởng phạt.
Dưới triều Minh Mệnh, việc sắm sửa thuyền bè, tu sửa tàu thuyền đều được quy định nghiêm ngặt rõ ràng. Ngoài ra, việc đi biển của các tàu thuyền cũng có những chế độ riêng trong việc thưởng phạt.
 |
| Thuyền thời Nguyễn. Ảnh tư liệu |
Từ việc ý thức đào tạo người giỏi đi biển
Nhận thấy tầm quan trọng của việc vận chuyển đường biển, nên năm Minh Mệnh thứ 17, đã ra chỉ dụ rằng: đất nước ta có nhiều nơi ven biển, các thuyền thủy sư có quan hệ rất lớn tới những việc trọng yếu. Mọi cơ nghi tiến hay dừng, đều trách cứ ở thợ lái, quen thuộc đường biển nơi khó nơi dễ, gió nước thuận tiện hay không, thì thợ lái coi như là thầy của một thuyền. Lúc bình thường không việc, nếu không lựa chọn được người giỏi mà huấn luyện sẵn sàng, để đủ sai phái khi có việc, thì ví như đến lúc khát mới đào giếng, muốn đòi hỏi họ hoàn thành công việc quả thực là khó vậy. Từ trước đến nay, thuyền bè phái đi việc công, thợ lái phần nhiều lấy binh lính làm. Trong số đó hạng hơi được thông thuộc chỉ có một hai người, mà hạng không am thuộc gì thì nhiều. Khi đến việc phần nhiều là không đắc lực.
Như vậy, có thể thấy Minh Mệnh đã ý thức được tầm quan trọng của việc đào tạo những tay lái thuyền giỏi để sai phái phục vụ cho công việc nước nhà. Thông qua những chính sách thi cử sát hạch bổ nhiệm người am hiểu về công việc đi biển đó mà triều đình cấp phát lương bổng tùy theo khả năng và chức vụ.
Đến việc thưởng phạt
Để công việc đường biển được lưu thông thuận tiện, vua Minh Mệnh đã quy định rằng: đường biển gặp gió bão mà đoàn thuyền khác nhau có vượt qua được hay không, cần phân biệt để tỏ sự khuyên răn. Từ nay nếu đoàn thuyền vượt được, ngẫu nhiên một hai thuyền bị cạn húc đá đến nỗi chìm đắm, thì viên ngồi thuyền và các tên thợ lái phải giao cho bộ bàn xử thêm bậc tội. Còn những thuyền vượt được ổn thỏa, quả là qua cơn sóng gió hiểm ác, thực trạng có buồm nghiêng cột đổ, mà giữ được hoàn toàn của công, thì do bộ đem tình hình tâu rõ, đợi lệnh cân nhắc ban thưởng, tỏ sự khuyến khích. Thêm nữa, hàng năm việc vận tải đường biển được xong xuôi yên ổn, thì bộ Công đem họ tên viên quản đoàn cùng cả thợ lái ghi vào sổ thanh toán lệnh thưởng để tỏ sự khuyến khích.
Có thể thấy rằng trong lời dụ này, Minh Mệnh đã rất nghiêm khắc trong việc xử phạt những người đi biển không hoàn thành nhiệm vụ khi để đắm thuyền mất hàng, trái lại thưởng công những lái thuyền nào hoàn thành nhiệm vụ bảo vệ được hàng hóa an toàn. Để minh chứng cho việc này, vào năm Minh Mệnh thứ 13, khi 36 chiếc thuyền lớn nhỏ của thủy sư ở kinh được phái đi Bắc Kỳ chở hàng đã về an toàn, ông đã ra lệnh cho thưởng ngay cho mỗi người 2 tấm sa màu để tỏ rõ sự khuyến khích. Ngược lại, khi một chiếc thuyền hiệu chữ Định số 1 do kinh phái đi lĩnh vận ván gỗ ở Quảng Bình, nhân gió bị mắc cạn, rõ ràng là do lái chạy sai trái. Vậy suất đội thủy sư chia ngồi thuyền bị cắt chức ngay, thợ lái đánh 100 trượng, gông bêu 1 tháng, mãn hạn giao theo tỉnh ấy sai phái để chuộc lỗi.
Với những quy định ngặt nghèo như vậy nên các đội thủy binh thời Minh Mệnh đã anh dũng vượt sóng gió đi khai thác các sản vật ở Hoàng Sa hay là bãi cát vàng và có cắm mốc chủ quyền ở nơi này.
Nguyễn Huy Khuyến
