Về thăm Thủ Dầu Một, nhạc sĩ Võ Đông Điền - Chủ tịch Hội VH-NT tỉnh Bình Dương, tác giả nhạc phẩm "Tiếng hát chim đa đa" đã ngấm vào lòng công chúng, đưa đoàn văn nghệ sĩ Lâm Đồng đến thăm Nhà tù Phú Lợi (đường 1 tháng 12, phường Phú Lợi, thành phố Thủ Dầu Một) nay là Di tích lịch sử cách mạng cấp quốc gia được xếp hạng ngày 10/7/1980
Về thăm Thủ Dầu Một, nhạc sĩ Võ Đông Điền - Chủ tịch Hội VH-NT tỉnh Bình Dương, tác giả nhạc phẩm “Tiếng hát chim đa đa” đã ngấm vào lòng công chúng, đưa đoàn văn nghệ sĩ Lâm Đồng đến thăm Nhà tù Phú Lợi (đường 1 tháng 12, phường Phú Lợi, thành phố Thủ Dầu Một) nay là Di tích lịch sử cách mạng cấp quốc gia được xếp hạng ngày 10/7/1980. Nhạc sĩ bồi hồi cho biết: Tại đây, thời gian bị giam cầm, nhà văn Sơn Nam đã viết bài thơ thay lời tựa truyện “Hương rừng Cà Mau” nổi tiếng.
 |
| Phục dựng cảnh tù nhân bị đọa đày ở Phú Lợi. Ảnh: Đ.Thanh |
Nhà tù Phú Lợi do chế độ Ngô Đình Diệm và đế quốc Mỹ xây dựng năm 1957 để giam cầm các chiến sĩ cách mạng yêu nước Việt Nam. Đây là 1 trong 6 nhà tù lớn nhất miền Nam (Côn Đảo, Phú Quốc, Thủ Đức, Chí Hòa, Tân Hiệp và Phú Lợi) được dựng lên phục vụ quốc sách “tố Cộng, diệt Cộng” nhằm bình định miền Nam. Nhà tù nguyên là căn cứ quân sự của Pháp, Nhật để lại, Mỹ - ngụy cải tạo, mở rộng thành trại giam chính trị phạm kiên cố và quy mô. Từ trại giam cấp tỉnh, Phú Lợi được nâng cấp thành Trung tâm cải huấn chính trị quốc gia - một mô hình nhà tù mới. Phú Lợi là nơi biểu hiện cụ thể nhất chương trình “chinh phục trái tim và khối óc” những chiến sĩ cộng sản và người yêu nước. Trong suốt 8 năm tồn tại (1957 - 1964), Phú Lợi được mệnh danh là “Địa ngục trần gian” với đủ thứ cực hình tra tấn dã man, tàn khốc. Nhà tù giết hại tù nhân cả về thể xác và tinh thần. Phú Lợi thực hiện chính sách lao động khổ sai, đặt 14 điều nội quy mục đích để kìm kẹp và tra tấn tù nhân với những hầm kỷ luật, xà lim… Hành hạ tù nhân về tinh thần bằng cách tẩy não, buộc mọi người phải ly khai cách mạng, suy tôn chế độ Việt Nam cộng hòa… Thế nhưng âm mưu, thủ đoạn thâm độc của kẻ thù vẫn không dập tắt được ngọn lửa cách mạng trong trái tim những người cộng sản:
Đừng hỏi tên ai còn ai mất.
Sáu ngàn người chỉ một tên chung.
Chỉ một tên: hòa bình, thống nhất.
Tên những người bất khuất, kiên trung.
(Nhà thơ Hoàng Trung Thông)
Vào tháng 11/1958, chính quyền Ngô Đình Diệm tổ chức các đợt đày tù nhân chính trị (tù nhân “loại A” hay gọi là “tù Cách mạng”) ra Côn Đảo. Do biển động, tàu không ra được vùng biển Vũng Tàu - Côn Đảo nên chuyến đi hoãn lại. Ngày 30/11/1958, nhà tù bỏ thuốc độc vào khẩu phần ăn của tù nhân khiến hàng trăm người bị trúng độc. Đến ngày 1/12, số người tử vong lên đến hàng ngàn. Trước tình hình đó, các chi bộ Đảng Cộng sản trong nhà tù vừa tổ chức tự cứu chữa cho tù nhân bị trúng độc, vừa đấu tranh tố cáo hành động này. Tù nhân đã tung nóc nhà giam, chiếm đài phát thanh, dùng các tấm tôn cuộn thành loa lên tiếng tố cáo. Vụ việc lan truyền rộng khắp, gây nên làn sóng căm phẫn không chỉ trong nước mà còn chấn động cả thế giới. Nhà thơ Tố Hữu đã khắc họa sự bi tráng này:
…Trong một ngày -
mùng một tháng mười hai
Nào ai ngờ không có nữa ngày mai
Chúng tôi chết trong đêm dài tàn khốc
Đứt ruột gan, nắm cơm thuốc độc.
Tím xương da nanh nọc lũ đê hèn.
Trái tim hồng chết uất máu bầm đen.
Trước tội ác Mỹ - ngụy gây ra, khi sang thăm Việt Nam vào năm 1959, Thủ tướng nước Cộng hòa Dân chủ Đức gửi thư cho Thủ tướng Phạm Văn Đồng chia sẻ: “... Chúng tôi tin chắc rằng các lực lượng yêu nước ở miền Nam Việt Nam sẽ thắng mặc dù chính quyền Ngô Đình Diệm thi hành chế độ khủng bố hèn hạ. Bởi vì các lực lượng yêu nước ở miền Nam Việt Nam đấu tranh cho sự nghiệp chính đáng nhất, cao quý nhất của dân tộc...”. Trước dư luận phẫn uất, phản đối từ trong nước và quốc tế, nhà tù Phú Lợi buộc phải giải tán vào năm 1964.
Nhà tù Phú Lợi như một bằng chứng về tội ác của chế độ Việt Nam cộng hòa. Đến thăm Di tích, nay khu vực trung tâm nhà tù có dựng bức tượng bằng đồng cao 3,5 m của nhà điêu khắc Diệp Minh Châu ghi lại sự kiện “Phú Lợi căm thù”. Các khu nhà giam C, nền nhà giam A, B, nhà kỷ luật, tháp canh, lô cốt đều được giữ nguyên vẹn hoặc tôn tạo lại....
58 năm đã đi qua, giờ đây khu trại giam Phú Lợi ngày xưa đã và đang được kiến tạo thành công viên cây xanh, nơi vui chơi, giải trí. Di tích là điểm tham quan giáo dục truyền thống anh hùng cách mạng cho thế hệ mai sau.
ÐAN THANH
