Những tồn tại, bất cập trong quản lý, khai thác khoáng sản

Thời gian qua, UBND tỉnh đã chỉ đạo sát sao công tác quản lý nhà nước về khoáng sản, tuy nhiên, vai trò kiểm tra, giám sát của các địa phương đối với doanh nghiệp khai thác khoáng sản trên địa bàn vẫn còn nhiều tồn tại, bất cập…  

Cát khai thác, tận thu ở hồ thủy điện Đa Khai chưa được tổ chức đấu giá nhưng đã trên những chuyến xe bon bon trên đường

Là tỉnh miền núi, Lâm Đồng có nhiều tài nguyên khoáng sản, trong đó có loại có trữ lượng lớn như bauxit, thiếc, diatomit, bentonit, kaolin…

Theo Kết luận của Thanh tra tỉnh về việc chấp hành quy định pháp luật trong công tác quy hoạch, thăm dò, cấp phép, quản lý khai thác, nạo vét, chế biến khoáng sản trên địa bàn tỉnh, công tác quy hoạch khoáng sản làm vật liệu xây dựng và than bùn trên địa bàn tỉnh đã được thực hiện từ năm 2014. Qua đó, đã phát hiện, đăng ký 298 điểm khoáng sản, biểu hiện khoáng sản, điểm khoáng hóa với khoảng 30 loại khoáng sản khác nhau. Trong đó có 34 điểm khoáng sản lớn, 37 điểm khoáng sản trung bình, 80 điểm khoáng sản nhỏ, 96 điểm biểu hiện khoáng sản và 51 điểm khoáng hóa. 

Đến năm 2022, toàn tỉnh đã phê duyệt kéo dài kỳ quy hoạch và bổ sung một số điểm mỏ vào quy hoạch thăm dò, khai thác khoáng sản trên địa bàn. Riêng công tác khoanh định khu vực đấu giá quyền khai thác khoáng sản được UBND tỉnh ban hành quyết định phê duyệt từ năm 2013 và được bổ sung vào năm 2020. 

Ngoài ra, UBND tỉnh còn ban hành các văn bản chỉ đạo nhằm tăng cường công tác quản lý nhà nước, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc về khai thác khoáng sản, thu hồi khoáng sản từ hoạt động nạo vét các hồ, đập thủy lợi, thủy điện trên địa bàn tỉnh. Cùng với đó, công tác thanh tra, kiểm tra được tăng cường, đã tập trung thanh tra, kiểm tra đối với các tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản có phát sinh đơn thư của công dân; kịp thời phát hiện, xử lý các tồn tại, vi phạm trong hoạt động khai thác khoáng sản. 

Tuy nhiên, dù hệ thống văn bản chỉ đạo của UBND tỉnh và các văn bản hướng dẫn của Sở Tài nguyên và Môi trường (Sở TN&MT), xác định trách nhiệm của UBND các cấp trong công tác quản lý nhà nước về khoáng sản, trong đó có nội dung giao trách nhiệm cho UBND các cấp. Vậy nhưng vai trò kiểm tra, giám sát của các địa phương, nhất là công tác kiểm tra đối với doanh nghiệp khai thác, hoạt động nạo vét, thu hồi khoáng sản trên địa bàn vẫn còn nhiều hạn chế, tồn tại. 

UBND tỉnh đã chỉ đạo xử lý quyết liệt, xác định trách nhiệm UBND các huyện, thành phố trong việc quản lý về khai thác, thu hồi khoáng sản, nhưng thực tế việc kiểm tra, xử lý vi phạm trên địa bàn vẫn chưa triệt để. Cụ thể, UBND các huyện, thành phố chủ yếu chỉ mới kiểm tra, xử lý việc khai thác khoáng sản nhỏ lẻ, trái phép. Chưa thường xuyên kiểm tra, giám sát đối với các doanh nghiệp có dự án khai thác khoáng sản, thu hồi khoáng sản từ hoạt động nạo vét hồ, đập, việc tập kết, mua bán, vận chuyển, khai thác khoáng sản không rõ nguồn gốc; cũng như việc chấp hành chế độ hóa đơn, chứng từ kế toán đối với đơn vị khai thác và cơ sở kinh doanh vật liệu xây dựng theo các văn bản chỉ đạo của UBND tỉnh. Một số huyện, thành phố có kiểm tra nhưng phát hiện, chấn chỉnh, xử lý các vi phạm còn hạn chế…

Trong khi, công tác lập, điều chỉnh quy hoạch, trên địa bàn tỉnh vẫn còn các vị trí, khu vực quy hoạch khoáng sản chưa đồng nhất về loại đất so với quy hoạch sử dụng đất. Khi báo cáo bổ sung khu vực khoanh định đấu giá và không đấu giá quyền khai thác khoáng sản, các địa phương còn báo cáo chung chung, không xác định rõ nhu cầu, khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường để cung cấp nguyên vật liệu xây dựng các công trình sử dụng vốn ngân sách nhà nước. 

Đặc biệt, các đơn vị khai thác, quản lý, sử dụng hồ, đập không có báo cáo đánh giá ảnh hưởng của việc bồi lắng đến an toàn hồ đập; không lập hồ sơ đề xuất thực hiện dự án nạo vét mà do các doanh nghiệp có nhu cầu nạo vét, thu hồi khoáng sản lập hồ sơ là không thực hiện đầy đủ trách nhiệm được giao quản lý theo quy định. 

Cùng với đó, sự phối hợp giữa các sở, ngành, địa phương trong công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm cũng chưa chặt chẽ. Qua thanh tra cho thấy một số doanh nghiệp khai thác khoáng sản còn tồn tại, vi phạm. Cụ thể, không thực hiện khai thác, chế biến khoáng sản theo đúng tỷ lệ các loại sản phẩm theo hồ sơ dự án, phương án mà xuất bán một phần hoặc toàn bộ sản phẩm đá nguyên khai cho các công ty khác. Chưa kể, việc lắp đặt trạm cân, camera tại vị trí đưa khoáng sản nguyên khai ra khỏi khu vực khai thác đã được các đơn vị thực hiện, nhưng tại khu vực khai thác mỏ, vẫn còn đường giao thông hoặc đất trống mà phương tiện vận chuyển có thể lưu thông không phải đi qua trạm cân, dẫn đến khó khăn trong việc xác định sản lượng khoáng sản thực tế doanh nghiệp khai thác. 

Tương tự, một số doanh nghiệp đã khai thác vượt ranh diện tích, vượt độ sâu khai thác được cấp phép. Trong phần diện tích vượt ranh, vượt độ sâu khai thác được cấp phép bao gồm cả phần vi phạm đã bị các cơ quan chức năng xử phạt vi phạm hành chính và phần diện tích doanh nghiệp cho rằng do doanh nghiệp khác khai thác trước khi chuyển nhượng mỏ, hiện nay chưa đủ hồ sơ để tách cụ thể phần vi phạm trước và sau khi đã bị xử lý. Chưa kể một số doanh nghiệp kê khai không đầy đủ, kê khai không đúng thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường…

Từ thực tế trên, Thanh tra tỉnh kiến nghị UBND tỉnh giao các sở, ngành liên quan tham mưu UBND tỉnh có văn bản kiến nghị các bộ, ngành hướng dẫn giải quyết khó khăn, vướng mắc của địa phương trong quá trình thực hiện công tác quản lý nhà nước về khoáng sản. Và chỉ đạo Sở TN&MT rà soát các vị trí, khu vực quy hoạch khoáng sản, quy hoạch sử dụng đất để thống nhất loại đất giữa các quy hoạch.

Đồng thời, yêu cầu cơ quan chức năng liên quan phối hợp với các địa phương tiến hành rà soát các vị trí, khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản. Tham mưu UBND tỉnh ban hành văn bản quản lý về trạm cân, camera đối với các mỏ khai thác khoáng sản. Riêng Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Sở Công thương tạm ngưng tham mưu UBND tỉnh cấp phép mới hoạt động nạo vét kết hợp thu hồi khoáng sản tại các hồ thủy lợi, thủy điện; tổ chức kiểm điểm rút kinh nghiệm liên quan tới các tồn tại, hạn chế được nêu tại Kết luận thanh tra tỉnh.