Văn học thiếu nhi: Dù khó, vẫn nhiều tín hiệu lạc quan

(LĐ online) - Từ 31/7 đến 9/8, trại sáng tác Văn học thiếu nhi (VHTN) do Hội Nhà văn tổ chức diễn ra tại Phú Yên. Trong khuôn khổ trại sáng tác này, hàng chục nhà văn, nhà thơ chuyên viết cho thiếu nhi, nhà phê bình đến từ nhiều tỉnh thành trong nước cùng ngồi tọa đàm, trao đổi về câu chuyện VHTN hiện nay - Thực trạng và giải pháp. Đây là cơ hội để các tác giả cùng chia sẻ, hiểu hơn về lĩnh vực mình quan tâm, theo đuổi và có sự am hiểu hơn với con đường mình chọn vốn được đánh giá tưởng dễ mà rất khó!

Quang cảnh tọa đàm

VIẾT VĂN HỌC THIẾU NHI RẤT KHÓ!

Theo nhà Lý luận phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên, không phải ngẫu nhiên mà từ lâu, Lep Tonstoy đã nhận định viết VHTN rất khó.

Quả thật, viết VHTN không chỉ để trẻ em đọc (mà viết cho trẻ em, phải nắm được tâm lý, suy nghĩ của lứa tuổi - điều này đã khó) còn phải thuyết phục được phụ huynh, ông bà cha mẹ - những “bộ lọc” người lớn, bởi nếu không thuyết phục được người lớn thì không ai mua sách cho trẻ đọc.

Nhà Lý luận phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên phát biểu tham luận

Nhà văn Trung Trung Đỉnh nhận định, vẫn còn những khó khăn đáng kể trong việc phát triển VHTN. Ông đưa ra những trăn trở về một thế hệ thích truyện tranh hơn truyện chữ. “Thuở còn thơ thế hệ chúng tôi không mấy ai không nhớ truyện chú người gỗ; cuộc phiêu lưu kỳ lạ của KaRích và VaLiA; Dôi A và Su Ra; Ti-Mua và đồng đội... của Liên Xô. Bây giờ tranh truyện tràn lan, ngoài sức cuốn hút kỳ lạ của Đô-Rê-Mon còn có hàng chục đầu sách tranh truyện dài hàng vài chục tập lôi cuốn các cháu vào mê hồn trận của các trò ảo đầy biến hoá li kỳ. Nhiều bậc phụ huynh quá lo lắng về tác hại của tranh truyện (trong đó có tôi). Tôi thấy tranh truyện bây giờ người ta ít quan tâm đến giá trị thẩm mĩ, kể cả tranh vẽ cẩu thả tuỳ tiện lẫn lời lẽ trong tranh thiếu hẳn chất văn học - họ chỉ quan tâm tới hành động và hành động mà thôi!”.

Nhà văn Thái Chí Thanh (Chủ tịch Hội đồng VHTN, Hội Nhà văn Việt Nam) chia sẻ về sự nỗ lực xây dựng một tạp chí Văn học thiếu nhi trong tương lai gần với số lượng in 4 tuyển tập mỗi năm, dự tính số lượng in hàng ngàn bản và dựa hoàn toàn vào nguồn kinh phí xã hội hóa. Đây là việc khó nhưng không thể không làm. Nhà văn viết cho thiếu nhi cần nhiều hơn đất sáng tác cho mình.

Nhà thơ Hoa Mai, tác giả của tập thơ thiếu nhi Hoa thơm tay bé lại cho rằng: Viết thơ thiếu nhi tưởng dễ mà khó. Phần lớn người lớn làm thơ thiếu nhi nên không thể tránh khỏi lộ liễu sự giả trân, hất là sự cố tình lồng ghép thông điệp giáo dục. Bây giờ lòng yêu thơ của lứa tuổi thiếu nhi đã bị che phủ bởi nhiều thú vui giải trí khác. Tôi nói "che phủ" vì tâm hồn thiếu nhi vẫn còn đó y nguyên, nhưng chúng biểu cảm tâm hồn ấy theo thời đại mới, mà người lớn có khi không cập nhật kịp. Một nguyên nhân nữa là văn hóa đọc của trẻ em bây giờ cũng thay đổi nhiều về xu hướng… mà người lớn nhiều khi không bắt nhịp kịp.

Còn theo nhà văn Nguyễn Thị Kim Hòa, khó nhất khi viết cho thiếu nhi có lẽ là việc sắm cho mình một "cặp kính trẻ con” để quan sát và kể chuyện. - Công việc tôi gắn với trẻ con hằng ngày, tôi luôn xem đó là một lợi thế khi tham gia sáng tác văn học thiếu nhi. Nhưng càng đi lâu hơn với mảng đề tài "ưu thế” này, tôi càng nhận ra mình vẫn đang loay hoay với lớp ngôn từ "cải trang trẻ nhỏ”, chưa thực sự có được cặp mắt nhìn thế giới vô cùng độc đáo của các em. Bước vào thế giới của trẻ nhỏ, nơi những vị khách người lớn rất dễ lạc lõng, để cố làm một đứa trẻ, kể những câu chuyện từ góc nhìn “trẻ nhỏ giả hiệu” sẽ không thể thu hút được độc giả nhí.

“Quan sát các học sinh mình, tôi nhận thấy trẻ nhỏ (dù thời đại nào) cũng đều mê nghe kể chuyện. Để trở thành người kể chuyện cho các em, tôi vẫn đang tập lắng nghe, trò chuyện với bọn trẻ xung quanh tôi mỗi ngày. Trẻ nhỏ cần một người bạn biết kể chuyện hơn một người lớn xa lạ kể chuyện” - Nhà văn, cô giáo Nguyễn Thị Kim Hòa, tác giả của nhiều tác phẩm trong SGK, nhiều giải thưởng văn học uy tín kể.

Giải pháp mà nhà thơ Hoa Mai có được cũng từ thực tiễn: “Tôi làm thơ thiếu nhi một cách bản năng, từ lòng yêu trẻ (ban đầu xuất phát từ việc muốn làm thơ ghi lại những kỷ niệm đẹp của cháu ngoại). Khi quan sát những sự vật hiện tượng xung quanh, tôi nghĩ mình là bạn của chúng, chơi cùng chúng, cùng các cháu nhìn thế giới, cùng lắng nghe các cháu, nói bằng suy nghĩ, cách quan sát thế giới của chúng. Khi tôi viết thơ thiếu nhi, không chú trọng gồng mình vào bài học giáo dục đạo đức. Bởi tôi nghĩ, tâm hồn con trẻ, được soi chiếu qua đôi mắt trẻ thơ đã quá đủ sự trong trẻo nhân văn cho người lớn thèm muốn, quay lại đắm mình trong đó rồi”.

Nhà văn Nguyễn Bình Phương - Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam phát biểu tại tọa đàm

NHỮNG TÍN HIỆU LẠC QUAN

Theo đề dẫn tọa đàm VHTN hiện nay - Hiện trạng và giải pháp, có thể thấy những tín hiệu lạc quan trong việc phát triển văn học thiếu nhi hiện nay. Đội ngũ tác giả ngày càng đông đảo, chuyên nghiệp hơn với những nhà thơ, nhà văn tên tuổi như Nguyễn Nhật Ánh, Trần Đức Tiến, Lý Lan, Kim Hải… đã tạo dấu ấn của mình trong lĩnh vực này hiện vẫn có sáng tác mới, còn có thế hệ 8X, 9X với Văn Thành Lê, Nguyễn Thị Kim Hòa,Văn Thành Lê, Cao Nguyệt Nguyên, Hồ Huy Sơn, và có cả đội ngũ tuổi teen viết cho thiếu nhi như Cao Việt Quỳnh (13 tuổi), tác giả của 5 tiểu thuyết (có tác phẩm đạt giải sách Việt Nam), Cao Khải An (12 tuổi) nhận giải thưởng Khát vọng Dế mèn vào năm 2022 là 2 tác giả nhí hiếm hoi được ghi nhận bởi những giải thưởng uy tín.

Môi trường để VHTN phát triển hiện có sự quan tâm từ nhiều ban ngành. Hiện đang có nhiều giải thưởng VHTN cùng diễn ra trong một năm với những giải thưởng hấp dẫn như Cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi của Hội Nhà văn Việt Nam, VĐST của NXB Kim Đồng, giải VHTN (nằm trong khuôn khổ giải thưởng hàng năm của Hội Nhà văn Việt Nam, Hội Nhà văn TP Hồ Chí Minh), giải thưởng sách thiếu nhi của Sở Thông tin và Truyền thông TP Hồ Chí Minh…

Theo nhà văn Nguyễn Bình Phương (Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam), nhắc đến văn học thiếu nhi, chúng ta cũng cần nhắc rằng, Ban Chấp hành Hội Nhà văn khóa X, trong đó chủ tịch, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều là người quyết liệt nhất đã dành tình cảm thật sự ưu ái, sự trọng thị và quan tâm rất lớn đến mảng văn học thiếu nhi. Bằng cớ là đã thành lập Hội đồng Văn học thiếu nhi, xuất hiện giải thưởng cho sách văn học thiếu nhi trong hệ thống giải thưởng thường niên của Hội, có những cuốn sách hay đã được in và phát hành miễn phí tặng thiếu nhi và chúng ta có cuộc Vận động sáng tác dành cho thiếu nhi. Đợt vận động sơ kết vừa rồi có thể thấy được chất lượng của nó.

Nói về “cú hích” trong VHTN, nhà văn Trung Trung Đỉnh cho rằng, không một nhà văn nào trong suốt cuộc hành trình sáng tác của mình lại không có một đôi lần viết về thiếu nhi, viết cho thiếu nhi. Nhưng thành công thì không phải ai cũng đạt được. Và mấy năm gần đây cũng đã có không ít những cuộc hội thảo sôi nổi, nghiêm túc, đầy trách nhiệm, đặc biệt có nhiều đơn vị đã có những nỗ lực thiết thực nhằm tạo nên những “cú hích” đột phá như tổ chức những cuộc thi với quy mô lớn, giải thưởng cao. Nhiều nhà văn vào cuộc và cũng nhiều nhà văn (có vào cuộc) mới tự biết rằng, mình cần phải ngả mũ “chào thua” sớm.