“Khắc đi... khắc đến” - Nữ nhà văn ra mắt sách ở tuổi 95

Chỉ trong 2 tháng phát hành, hồi kí “Khắc đi… Khắc đến” của nhà văn Xuân Phượng đã in lần thứ 3, tổng số lượng in 4.000 bản. Trước đó, “Gánh gánh... Gồng gồng...” - hồi kí của bà đã lên tới số lượng in hơn 25.000 bản. Có một điều thú vị, bà từng bị một nhà phát hành sách tiếng tăm từ chối sách vì “sách hồi kí khó bán” nhưng vẫn tự tin rằng “họ chưa hiểu về sách của mình”.

Nhà văn Xuân Phượng trong ngày ra mắt sách

Lần đầu tiên nữ nhà văn tuổi 95 ra mắt sách mới cùng bạn bè văn chương, bà đã chia sẻ nhiều câu chuyện thú vị quanh cuốn sách và quanh việc viết văn của mình.

Theo nhà văn Bích Ngân - Chủ tịch Hội Nhà văn TP Hồ Chí Minh, hồi ký “ Khắc đi…Khắc đến”, mở ra cho chúng ta thấy rõ hơn hành trình đưa tác phẩm hội họa, đưa văn hóa Việt đến với thế giới, ngoài trí tuệ, tài năng và bản lĩnh phi thường của nhà văn, đạo diễn, nhà sưu tập tranh Xuân Phượng còn là những khúc quanh co hiểm trở và những sắc màu thật đẹp của khát vọng, của yêu thương, của hạnh phúc và nỗi buồn nơi niềm đau của phận người. 

Cuốn hồi ký dày hơn 200 trang “Khắc đi... Khắc đến” kể về những ngày đầu ra đời phòng tranh nổi tiếng Lotus Gallery ở TP Hồ Chí Minh của bà vào năm 1991; cùng những chuyến mang tranh ra nước ngoài - từ châu Á, châu Âu, châu Mỹ để tổ chức triển lãm, bán tranh. Rất nhiều vinh quang, thành công vang dội từ những chuyến đi đó; nhưng cũng không ít những nhọc nhằn, cay đắng, dở khóc dở cười… Sau 30 năm góp phần tạo dấu ấn tranh Việt trên thế giới, góp phần đưa tên tuổi của không ít họa sĩ Việt lên tầm mới, nhà văn Xuân Phượng sang nhượng lại phòng tranh của mình. Trong nỗi tiếc nhớ không nguôi về phòng tranh mà bà coi như đứa con tinh thần mình chăm bẵm suốt 30 năm ấy, nhà văn đã viết “Khắc đi... Khắc đến” với suy nghĩ, thay vì buồn phiền, viết hết ra những câu chuyện khắc cốt ghi tâm này sẽ giúp tôi được chia sẻ, được nguôi ngoai. Cuốn hồi kí được bà viết trong 20 ngày. 20 ngày dường như là thời gian khó tin để một nhà văn tuổi ngoài 90 hoàn thành tập hồi kí được độc giả đón nhận nồng nhiệt với những cảm xúc kìm nén, những kỷ niệm, trải nghiệm sống lại trên trang giấy và bà đã sửa chữa kĩ càng tới 8 lần trước khi sách đến tay độc giả.

Theo nhà văn Minh Phong, những câu chuyện được tác giả Xuân Phượng - người chủ phòng tranh, người tổ chức các chuyến đi kể lại một cách sinh động, hấp dẫn bằng một văn phong nhẹ nhàng, sâu sắc, ấm áp và không kém phần hài hước. Đặc biệt, cuốn sách còn có rất nhiều hình ảnh minh họa sinh động cho những chuyến đi.

"Sẽ có rất nhiều cảm nhận, cảm xúc khi đọc “Khắc đi... Khắc đến”. Riêng tôi, ấn tượng đọng lại mạnh nhất vẫn là hình ảnh của tác giả Xuân Phượng - người phụ nữ có một nghị lực phi thường và một “con mắt tinh đời” khi nhìn ra những giá trị còn “tiềm ẩn” qua tranh của một số họa sỹ trẻ chưa thành danh. Để rồi từ đó bà đã khuyến khích, hỗ trợ họ “bước ra ánh sáng” chân trời nghệ thuật, thành công và thành đạt", nhà văn Minh Phong chia sẻ.

Một trong những câu chuyện ấn tượng là về những bức tranh trong triển lãm của họa sĩ Trương Đình Hào. Khi không ai mua tranh, họa sĩ chán nản ngồi ngủ gật trông tưởng nhầm bảo vệ thì bà Xuân Phượng đã có những ấn tượng khi nhìn những bức tranh ở đây: “Thật sự sửng sốt trước một phong cách khác lạ, những nét cọ mạnh mẽ, dứt khoát, màu sắc đối chọi chan chát hay uyển chuyển hòa vào nhau trên nền giấy dó, giấy điệp và đặc biệt là trên những tờ báo cũ nhàu nát. Những bàn tay gân guốc xoắn vào nhau, những đôi chân trần trụi in mạnh dấu trên mặt đường, một bóng người thất thểu trong đêm, những ngôi nhà chìm sâu trong ngõ vắng... tạo cảm giác bàng hoàng trước số phận con người. Trên nền giấy đen sẫm, trừng trừng một đôi mắt vừa ngơ ngác vừa giận dữ: “Vì sao? Vì sao?”.

Và rồi gần như ngay lập tức, không trả giá, bà đã mua ngay 32 bức tranh trong số 72 bức đang treo, chỉ vì không đủ tiền cầm theo để mua hết. Sau đó, bà đã theo hai vợ chồng họa sĩ về quê Bắc Giang để mua thêm nhiều tranh của họ.

Khi mang số tranh này về TP Hồ Chí Minh với ý định mở cuộc triển lãm cá nhân, bà đã mời một số bạn bè họa sĩ đến xem trước. Phản hồi là chê nhiều, khen ít. Nhiều người còn can “Tranh ông này rất kén khách mua. Tranh khó hiểu và chắc chắn là sẽ rất khó bán!”.

Nhưng rồi với linh cảm nghệ thuật và quyết tâm của mình, tháng 8/1992, bà vẫn tổ chức cuộc triển lãm và mời vợ chồng Trương Đình Hào vào dự khai mạc. Kết quả là 34 tranh đã được bán trong đêm khai mạc. Từ “bệ phóng” này cùng những cuộc triển lãm tranh ở nước ngoài do bà Xuân Phượng tổ chức, Trương Đình Hào bắt đầu trở thành một họa sĩ tiếng tăm, bán được rất nhiều tranh. 

Hoặc câu chuyện về những bức tranh chiến trường của Đại tá, họa sĩ Phạm Thanh Tâm - người kể chuyện chiến trường bằng tranh. “Lần ấy, ông Tâm đến gặp và nói rằng: Nhà tôi có việc lớn rất cần tiền, tôi muốn bán tranh cho Phượng, bà mua được bao nhiêu thì mua”. Trước đó, họa sĩ Phạm Thanh Tâm và nhà văn Xuân Phượng từng quen biết nhau khi cùng đi công tác chung xe ở chiến trường. Hơn ai hết, nhà văn hiểu rõ: “Những bức vẽ đã được vẽ từ những tháng ngày sự sống kề bên cái chết, đang vẽ mà phải chui xuống hầm tránh đạn, chờ máy bay bay qua lại chui lên để vẽ mà không hề run tay. Những bức tranh không chỉ là kỷ vật, là vốn quý của ông Tâm mà còn là vốn quý của lịch sử, hẳn phải túng quẫn lắm ông mới đành lòng bán đi”. Nhà văn Xuân Phượng đã nói với người bạn nghệ sĩ rằng: “Ông Tâm ơi, những bức vẽ của ông rất quý và tôi không thể mua được. Chính vì thế, ông cần bao nhiêu tiền lo việc nhà, tôi giúp và ông có thể cho, tặng tôi tranh”...

Họa sĩ Phạm Minh Tâm đã tặng nhà văn Xuân Phượng hơn 300 bức tranh trong số hơn 1.000 bức tranh ông có. Thời điểm đó, không ai mua tranh về đề tài chiến tranh như bà.

Trong “Khắc đi... Khắc đến” còn nhiều những câu chuyện tương tự như thế. Những câu chuyện khiến người đọc kính nể về một khả năng thẩm định nghệ thuật hội họa vô cùng nhạy bén, tinh tế, sâu sắc cùng tấm lòng rộng mở, trân quý của bà Xuân Phượng đối với những tài năng hội họa. Bên cạnh đó còn có những câu chuyện là những dấu ấn không thể quên. Sau những nụ cười, thành công là chông gai luôn rình rập, gai nhọn hoắt bất ngờ đâm thẳng vào người, cạm bẫy ngụy trang khéo léo cùng những phút giây bàng hoàng, điêu đứng: Xưởng tranh bị cháy 2 lần, 7 lần dời địa điểm, bị lừa, mất tiền bán tranh và rất nhiều những gian nan không kể hết hàng chục năm qua. Ở nhà nghỉ dạng giường tò vò hai tầng, khu vệ sinh dùng chung ở Singapore; sự ngỡ ngàng khi bị tay người Bỉ tỏ vẻ tử tế chăm lo từng bữa ăn để rồi kê hóa đơn thanh toán 3.200 euro. Chuyện bà làm rơi hộ chiếu trên chuyến bay từ Paris đến Rome, tin lời tiếp viên hàng không rằng sẽ tìm ngay, bị đối xử tệ, may nhờ cơ quan ngoại giao và mọi người hỗ trợ, đi 300 km đến nơi triển lãm ở Florence. Rồi tranh đi lạc sang Hà Lan, về tới chỉ còn 2 ngày để bày biện…

Theo nhà thơ Bùi Phan Thảo, trong “Khắc đi… Khắc đến” có rất nhiều câu chuyện khó tin đã xảy ra, được nhà văn Xuân Phượng kể lại. Những câu chuyện như nhắc nhớ song qua đó, những người trẻ hơn, những thế hệ đi sau ngẫm ngợi, rút ra được nhiều bài học. Mà mạnh hơn cả là những bài học về yêu thương, khát vọng và niềm tin: Luôn trân trọng những giá trị sống, biết hy sinh và chấp nhận. Trong môi trường xã hội nào cũng thích nghi, vượt lên; thua thiệt không than trách, đổi nghề không tiếc nuối như bà đã từng làm (bỏ việc y sĩ lương cao để thành phóng viên chiến trường, nhận lương khởi điểm của người bắt đầu nghề nghiệp) và dấn thân gian khổ, kể cả hy sinh mạng sống; chọn lẽ sống vì người vì đời, cho đi không đòi hỏi báo đáp, chỉ cần người được giúp đỡ sống thiện lương, sống tốt hơn là vui. 

Hành trình nghệ thuật của nhà văn Xuân Phượng với sự nhiệt thành thêm một lần nữa khẳng định: Không có gì là sớm hay muộn. Tuổi nào cũng tạo dựng được sự nghiệp. Vấn đề là tài năng, ý chí, nghị lực, duyên may, cơ hội đến và kịp nắm bắt. “Đừng nản chí vì khó khăn, đừng tự giới hạn mình”, bà nói. Đó là lý do bà không chịu cam phận với chân giữ xe mà khu phố đã ưu ái dành cho bà, để tự tin “khởi nghiệp” với việc mở phòng tranh khi đã qua tuổi 60, tuổi người khác chọn để nghỉ hưu, an nhàn. Và đến bây giờ, tuổi 95, bà kể lại hành trình ấy với “Khắc đi… Khắc đến” - một cuốn sách không chỉ để đọc mà để truyền cảm hứng.