Ông đạo diễn từng khởi lập ra Ban kịch Thụ Nhân nổi tiếng ở Viện Đại học Đà Lạt gần 50 năm trước, Lê Cung Bắc, ước một ngày nào đó, nhận ra được “Quyền lực mềm” của Đà Lạt, các nhà chức trách sẽ có định hướng xây dựng những phim trường công nghệ như ở Mỹ, Hàn, Ấn, Tàu đã làm, ngay tại Đà Lạt này của VN.
Đà Lạt xuất hiện ở trần thế để đón nhận người ta tìm lên sáng tạo, làm phim và tranh thủ sống với nó, rồi nhớ nhung về nó. Ông đạo diễn từng khởi lập ra Ban kịch Thụ Nhân nổi tiếng ở Viện Đại học Đà Lạt gần 50 năm trước, Lê Cung Bắc, ước một ngày nào đó, nhận ra được “Quyền lực mềm” của Đà Lạt, các nhà chức trách sẽ có định hướng xây dựng những phim trường công nghệ như ở Mỹ, Hàn, Ấn, Tàu đã làm, ngay tại Đà Lạt này của VN.
1. Trong bộ phim thuộc hàng kinh điển của điện ảnh VN “Ván bài lật ngửa” của đạo diễn tài danh Khôi Nguyên (Lê Hoàng Hoa) rất nhiều lần Đà Lạt hiện ra. Hễ cứ chuyển cảnh Đà Lạt là thú vị, là biết chắc gợi cái đẹp, hay đưa câu chuyện “phiêu” hơn. Khó phai trong trí nhớ người xem cảnh những chiếc xe u oát rượt nhau ngoạn mục trong không gian tự nhiên thơ mộng của rừng thông ở đèo Prenn, cũng như cuộc vây ráp nhau bắn nhau chí choé ở một biệt thự trên đồi lưa thưa cây, hay cuộc hội họp quan trọng mà tầm nhìn ra bên ngoài là không gian phóng đãng của núi hồ, rừng thông… Ở miền Nam, trước 1975 gần như phim nào cũng có “Đà Lạt” trong đó. Đà Lạt là nơi người ta làm phim.
Từ sau 1975, lại càng vậy. Cứ như đô thị này sinh ra cho điện ảnh, phim ca nhạc, truyền hình. Đất nước hội nhập, phim ảnh cũng hội nhập, nhưng nơi đồng bằng, to như đô thị Sài Gòn, Hà Nội, Đà Nẵng cũng chả có phim trường để làm phim, hình thành nên nền công nghiệp phim ảnh. Như ruộng bậc thang, nền phim ảnh quốc gia vẫn dựa vào “nước… trời”, thiên nhiên. Thế là Đà Lạt càng trở thành không gian cứu cánh cho phim ảnh. Nên không ngày nào không có đoàn làm phim. Chỗ nào cũng thấy quay phim. Từ sáng tới tối, ngày nắng cũng như ngày mưa, ngày có sương cũng như ngày không sương. Lúc thì ven hồ Xuân Hương, lúc thì những đồi núi khuất lấp, lúc thì dưới thung lũng, lúc ven những rừng thông, những nhà thờ, nhà chùa, biệt thự hoang, biệt thự mới, trên những con đường mượt mà ở nội thị hay những con hẻm sỏi dốc tàn tạ ở ngoại ô. Như việc trồng lơghim ở Đà Lạt, phim ảnh người ta cũng sản xuất được quanh năm ở đây, cho dù với các hãng phim đều từ nơi khác đến. Chẳng có ai thống kê nổi đâu rằng bao nhiêu bộ phim quay ở Đà Lạt hay phải có cảnh Đà Lạt. Đến quay video clip ca nhạc, người ta cũng mượn Đà Lạt, từ nhạc sến cho đến nhạc xưa, nhạc trẻ cho đến nhạc đỏ, nhạc tím, nhạc nâu, nhạc không màu, nhạc có màu… Cứ vậy, Đà Lạt trở thành một phim trường tự nhiên khổng lồ.
 |
| Chuẩn bị một cảnh quay |
2. Đạo diễn Đinh Anh Dũng bảo Đà Lạt như một thiếu nữ đẹp nên phim ảnh người ta cần đến nó. Đạo diễn Lê Cung Bắc bảo Đà Lạt là báu vật của trời. Đạo diễn Trần Mỹ Hà bảo cả cao nguyên Langbian này là màu nhiệm, kỳ bí, một thứ “Lâu đài thiên nhiên”, thách thức sáng tạo của người nghệ sĩ. Đạo diễn Đào Bá Sơn bảo đặc điểm có đủ bốn mùa trong một ngày khiến Đà Lạt dĩ nhiên phải hấp dẫn các nhà làm phim…
Vị đạo diễn/diễn viên Đào Bá Sơn bảo ngay cái nắng Đà Lạt nó cũng khác nơi khác, và nó nhẹ nhàng, từ từ, có tầng nấc ánh sáng, nắng nhưng không nóng. Nắng Đà Lạt không phủ ùm xuống mà lướt qua vạn vật. Phim ảnh cần vô cùng những góc hình tinh tế đó. Lê Cung Bắc cho rằng có gì sung sướng hơn với một nhà làm phim khi ở đây, muốn hồ có hồ, suối có suối, núi có núi, rừng có rừng, vườn có vườn, hoa có hoa, người có người… Muốn quay thiên nhiên “phẳng” tha hồ quay, mà muốn có sương mù vẫn cứ có, mà chẳng cần phải huy động máy móc tối tân, nhân tạo, dựng cảnh, đầu tư, suy tính, mỏi mòn… Thành phố cũng không đông đúc để phải bị chi phối vì đám đông, hay trật tự giao thông. Bất cứ giờ nào đi quay cũng “ngon”. Nếu đủ sức, làm phim cả ngày cũng được. Không phải như những nơi khác là phụ thuộc từ thời tiết, con người, đến sinh hoạt xã hội, phép tắc nhiêu khê… Làm phim ở Đà Lạt là tiết kiệm nhất. Không gian Đà Lạt cho độc lập sáng tạo khi làm phim, mà đặc sắc nhất là sự yên tĩnh, mát mẻ. Vị đạo diễn từng làm đến tám phim quay ở Đà Lạt khẳng định đây là xứ sở “Nóng” chứ không “Lạnh”. Ngoài lạnh mà trong nóng. “Nóng” bởi nó thôi thúc người đạo diễn sự đam mê, đốt cháy cơn thèm sáng tạo, thèm cái đẹp. Tĩnh lặng lại khiến người ta nôn nao. Ông bảo đoàn phim của ông khi làm phim ở nơi khác từ đạo diễn đến diễn viên thường vất vả, mỏi mệt hơn, sau một ngày vật lộn; và hiệu suất không cao. Thế nên có những phim nói về chuyện và cảnh của nơi khác, nhưng ông Lê Cung Bắc cứ dựng cảnh lên ở Đà Lạt mà quay. “Tránh thông ra là được, thành nơi khác thôi à !”, Lê Cung Bắc sảng khoái.
Hoạ sĩ Lê Cương - thuộc dòng dõi danh hoạ Lê Phổ thời mỹ thuật Đông Dương, một người chuyên công việc thiết kế cảnh cho phim hai mươi năm qua nói chẳng đâu mà thiên nhiên nhiều màu sắc như Đà Lạt. Anh thuộc từng cung đường, hẻm phố, cánh rừng, đường cong núi đồi của Đà Lạt. Anh nói khi thiết kế cảnh cho phim ở Đà Lạt, anh có cảm hứng cao và bay bổng. Lúc thiết kế, anh nhận ra điều vi tế nơi sự linh động của màu sắc, uyển chuyển và tổng thể bố cục cao thấp của địa hình, cũng như những độ cong cụ thể của những con dốc, thung lũng, nhà vườn, kiến trúc… “Quá nhiều mảng màu, hình khối, đường nét ở xứ sở này. Cứ như chỗ nào cũng có những khuôn hình đẹp, cũng có thể đưa vào phim”, Lê Cương lôi cảm xúc ra. Như khi thiết kế để nhân vật đi trên đỉnh đồi, cho ông hoạ sĩ này cái cảm giác của một bức tranh, thật như ảo, tức là vượt trên một trường đoạn phim để đạt đến cái tinh tế hội hoạ. Hoặc khi muốn hình ảnh nói về sự cô đơn của một nhân vật, Lê Cương dùng ngay yếu tố cái lạnh của trời đất để thể hiện về trạng trái này…
 |
| Đạo diễn Lê Cung Bắc đang làm việc với diễn viên trong một bộ phim quay ở Đà Lạt |
3. Có lần nữ diễn viên Hồng Ánh nói với tôi, ở VN, trong một nghiệp đời diễn viên mà chưa được đóng phim nào ở Đà Lạt thì quả là một tiếc nuối lớn. Hồng Ánh nói, đời diễn viên đã đi nhiều, đóng cũng được nhiều vai thích, nhưng cô vẫn thích một vai trong một câu chuyện tình nào đó thật huyền ảo ở Đà Lạt. Hồng Ánh nghĩ thiên nhiên Đà Lạt có một chiều sâu, chiều sâu bí ẩn, lạ. “Rất khó hiểu khi ở Đà Lạt, thấy thoả mái, nhưng vẫn có cái gì đó không hiểu hết, không thể làm sáng rõ”. Hồng Ánh cũng tin vẻ đẹp của cảnh quan Đà Lạt cũng tốt cho ngay cả khi người ta làm phim hành động. Nhìn nhận của nữ diễn viên làm tôi nhớ ra vì sao đạo diễn trẻ Hồ Anh Tuấn ngay khi khởi sự dựng phim đầu tay “Trinh thám nghiệp dư” với câu chuyện mà ở đấy chồng sắp nhiều sự bí ẩn, anh đã nghĩ ngay đến Đà Lạt, lấy không gian đô thị cao nguyên làm bối cảnh chủ đạo cho bộ phim 30 tập. Hồ Anh Tuấn nói, những con đường không thấu rõ, những nhà vườn trước đồi sau đồi, những biệt thứ mới xây cũng thấy có nét u hoài, những màu hoa mới nở tươi thắm cũng vang lên nỗi buồn vàng vọc, cây trái đủ loại và biến tấu… làm cho không gian, thời tiết ở Đà Lạt đã là “nghệ thuật”. Ngay đạo diễn dày dạn Đặng Nhật Minh cũng có lần tâm sự rằng sẽ rất uổng với chính ông nếu bỏ qua Đà Lạt. Ông hoạt động ở phía Bắc, cách Đà Lạt một ngàn ba trăm cây số, nhưng ông nghĩ về Đà Lạt với một mơ tưởng đặc biệt của người nghệ sĩ, và ông tự thấy rất “thiệt thòi” khi cho đến giờ ông chưa được cắm xuống mảnh đất, đại phim trường thiên nhiên này một bộ phim.
Lâu nay người ta thường ngạc nhiên khi thấy ngay cả những phim ca nhạc của nghệ sĩ hải ngoại cũng hiện ra Đà Lạt. Không phải giả đâu, người ta về Đà Lạt quay đó. Tôi gặp hoài những cú quay “chui”, quay nhanh, quay vội, hái đi những hình ảnh của Đà Lạt một cách nâng niu, trân trọng và đáng yêu như thế trên những sườn đồi, góc núi mà.
Đà Lạt là xứ sở luôn điềm tĩnh, tự tại, miền mơ tưởng của mọi tâm hồn, người từ bất cứ nơi đâu đến. Đà Lạt, một xứ sở núi nhưng không nhiều núi, bỉ ẩn nhưng không mù mịt, là“Thành phố” nhưng không rặt mùi đô thị. Đà Lạt là thứ thực thể gì đó ở giữa rừng-vườn-phố-chợ-đời-sân khấu-kinh tế-nghệ thuật-cõi trần-và cõi mơ. Không phải ngẫu nhiên mà Triết gia thi sĩ Phạm Công Thiện tài danh một thời ở phút xuất thần đã tỉnh bơ: “Chỉ có Đà Lạt mới xứng đáng là Việt Nam trong tất cả mọi ý nghĩa thiêng liêng và thơ mộng nhất của Việt Nam”.
NGUYỄN HÀNG TÌNH
