Về miền kí ức tuổi thơ của nhà văn Ma Văn Kháng

“Mãi mãi một thời Thiếu sinh quân” là cuốn kí sự tiểu thuyết mới nhất - mang nhiều xúc cảm sâu nặng gửi tặng bạn bè và tuổi thơ của nhà văn Ma Văn Kháng. Với những trang viết mà tác giả đã “gạn lấy chút sức lực còn lại vào những năm tháng cuối cùng của cuộc đời, rờ rẫm nhớ lại những gì đã trải qua”, độc giả có nhiều rung động trước những trang sách.

 

Chơi mà học. Ảnh: P.Nhân

 

Cuốn tiểu thuyết tái hiện lại cảnh quan, không khí, tâm thế, tinh thần và cảm xúc về một thời hào hùng, chân dung thế hệ “măng non cách mạng” của giai đoạn lịch sử đặc biệt - kháng chiến chống thực dân Pháp - được khắc họa sinh động và rõ nét. 

 

Trường Thiếu sinh quân Trung ương được thành lập năm 1949 tại An toàn khu, nằm trong Liên khu Việt Bắc. Đây là nơi học tập của “các thiếu niên theo tiếng gọi yêu nước đang có mặt tại các đơn vị bộ đội, các cơ sở quốc phòng trong các nhiệm vụ trinh sát, liên lạc, văn thư, văn công... những con người trẻ tuổi đã được tôi luyện trong lửa đạn chiến tranh cần được tập trung lại để học tập bồi dưỡng, trở thành lớp người kế cận có văn hóa, có khả năng quân sự phục vụ quân đội trong tương lai”.

 

Tác phẩm khắc họa sinh động những chân dung thiếu niên ở Trường Thiếu sinh quân một thời: Ở đó có tổ tam tam A trưởng Toàn nghiêm ngắn chỉn chu, Đoàn văn hay chữ tốt giàu tình cảm, Khánh công tử đẹp trai láu lỉnh; và cũng có bộ ba tướng-sĩ-tượng Thiết Đen, Kim Diểu, Lục hạt mít nghịch ngợm; có Sáng, cậu bé Tây lai cùng chú chó Jack ngộ nghĩnh...

 

Tác phẩm cuốn độc giả qua nhiều cung bậc cảm xúc. Những phút giây xúc động sẻ chia cùng nhau nỗi nhớ nhà, san sẻ nâng đỡ nhau trong lúc yếu đau mệt mỏi, những giờ phút gay cấn khi trường bị địch tấn công, hay những khoảnh khắc căng thẳng rồi cười ra nước mắt trước những trò nghịch ngợm của bộ ba tướng-sĩ-tượng, và phút giây vỡ òa hạnh phúc của những thiếu sinh quân nhỏ tuổi khi được gặp Bác Hồ. 

 

Bản Khuôn U là nơi Trường Thiếu sinh quân đặt trụ sở những ngày đầu tiên. Nơi đây có những người Tày tốt bụng, giàu nghĩa tình đã để lại trong lòng chàng thiếu sinh quân Đinh Trọng Đoàn nhiều lưu luyến. 

 

Hình ảnh một lớp thiếu niên yêu nước, dũng cảm, trong sáng, hồn hậu trong cuộc sống sinh hoạt hàng ngày, cùng tình yêu thương chia sẻ của họ trong các biến cố bất thường (như việc bị máy bay oanh tạc, việc chuyển quân ra nước ngoài...) là ấn tượng để lại khá lâu bền cho bạn đọc khi gấp lại trang cuối cùng của cuốn sách này.

 

Quê hương tuổi thơ - làng Kim Liên xưa với những nét đẹp cổ kính, giàu truyền thống văn hóa cũng được nhà văn ưu ái, dành những trang viết chất chứa niềm tự hào. Trong cuốn sách, hình ảnh người cha tháo vát, người mẹ tảo tần - “những công dân lương thiện và quả cảm, biết hy sinh chịu đựng, giàu lòng yêu nước” cũng được tác giả khắc họa với tất cả tình yêu thương, lòng thành kính, biết ơn. 

 

Tác giả cho biết: “Cuốn sách khởi thảo ngày 23 tháng 4 và hoàn thành cơ bản ngày 18 tháng 5 năm 2018. Nghĩa là chỉ trong vòng 28 ngày. Chưa đầy một tháng với gần 300 trang in khổ 13,5 x 20,5 cm. Một tốc độ phi mã bất ngờ với chính tôi! Vì sao vậy? Vì sự thúc ép của tuổi tác. Vì sự trỗi dậy giục giã của ký ức. Sung sướng vậy nhưng tôi lại đề ở cuối bản thảo hai ngày đáng ghi nhớ ấy thành 23/4/2016 và 18/5/2018. Nghĩa là cuốn sách được viết trong hơn 2 năm. Một sự sai lệch cố ý để khỏi phải rầy rà khi trả lời nếu có ai nghi ngờ hỏi sao viết nhanh thế?”.

 

Nhà văn Ma Văn Kháng chia sẻ: “Ký ức con người - điều kỳ diệu. Và văn chương chính là điều kỳ diệu tiếp theo. Đó là nơi ghi lại toàn bộ cuộc sống của con người, từ hình ảnh đến những trạng thái tinh thần tế vi nhất của con người ở mỗi thời đoạn mà không một máy móc một phương tiện nào có thể sánh được! Và như vậy hệ luận quan trọng sẽ là: Hãy cố gắng nuôi dưỡng ký ức sáng tươi của con người và tuyệt đối không được để mất văn chương. Văn chương, nơi lưu giữ bóng hình cuộc sống một cách trung thực nhất, đầy đủ nhất. Văn Chương, nơi phóng chiếu ảnh hình một thời đại!”.

 

“Kể lại một câu chuyện cách đây đã lâu, trung thành với nó, dựng lại nó sao cho chân thật, nhưng vấn đề là người kể đứng ở tâm thế nào? Tôi chọn tâm thế của con người hôm nay! Nghĩa là dùng con mắt, tầm nhìn, tầm văn hóa của con người hôm nay để xem xét các sự kiện đã xảy ra trong quá khứ. Và như vậy, câu chuyện sẽ không sa vào sự kể lể nôm na, sơ giản như nó vốn có. Tiêu biểu có thể dẫn như khi tôi dựng lại cảnh Lửa trại (Chương 9 Lửa trại) và việc tái hiện cuộc tản cư của gia đình ba mẹ nhân vật Đoan (Chương 15 Làng quê yêu dấu. Đất lạ thân thương - Chương 16 Trong vòng tay bạn bè) hoặc Chương 17 Pha đin, miền đất thiêng... Đó là điều theo tôi nghĩ là cần thiết và hợp lý. Sách in ra là cho bạn đọc của ngày hôm nay” - Tác giả của Mãi mãi một thời thiếu sinh quân tâm sự về những trăn trở phía sau trang viết của mình.

 

Cuốn sách bằng những cảm xúc trong trẻo của tuổi thơ, dành tặng cho chính mình, những người thầy và bạn đồng môn một thuở. Đọc tác phẩm, độc giả sẽ hiểu hơn về “một thời niên thiếu tươi đẹp hào hùng trong gian khổ”, quê hương, gia đình, những nền tảng văn hóa tạo nên một nhà văn Ma Văn Kháng của tương lai.

 

KHÔI NGUYÊN THẢO