Chợ Đà Lạt hồn xưa giữa lòng cao nguyên

Chợ Đà Lạt, với gần một thế kỷ hình thành và phát triển, không chỉ là điểm giao thương, mua bán mà còn là biểu tượng văn hóa đặc sắc của miền cao nguyên. Nơi đây không chỉ lưu giữ những ký ức mà còn phản ánh sắc thái văn hóa và nếp sống đặc trưng của đất và người. Qua từng mùa xuân, chợ không chỉ giữ gìn được những giá trị truyền thống mà còn không ngừng phát triển, thích nghi với nhịp sống thời đại, tạo nên một bức tranh sống động về sự giao thoa giữa xưa và nay.

Chợ Đà Lạt mới hoàn thành (năm 1960). Ảnh: Sưu tầm

DẤU ẤN VƯỢT THỜI GIAN

Câu chuyện của chợ Đà Lạt bắt đầu từ những năm đầu thế kỷ 20, khi thực dân Pháp đặt nền móng xây dựng Đà Lạt như một khu nghỉ dưỡng lý tưởng, ý tưởng về một khu chợ trung tâm đã hình thành. Ban đầu, chợ được dựng tại ấp Ánh Sáng, một khu vực tập trung cư dân đông đúc lúc bấy giờ. Đến năm 1929, chợ được chuyển lên khu Hòa Bình và xây dựng bằng vật liệu gỗ cây, lợp tôn, nên được người dân gọi thân thương là “chợ Cây”.

Năm 1937, một vụ hỏa hoạn lớn đã thiêu rụi hoàn toàn chợ Cây. Chính quyền thực dân Pháp khi đó đã quyết định xây dựng lại khu chợ mới bằng gạch và xi măng với kiến trúc vững chãi hơn; chợ được khánh thành vào năm 1939 (nay là Rạp ¾). Đây là giai đoạn Đà Lạt phát triển mạnh mẽ nhất; từ chỗ chỉ có khoảng chừng 1.500 người, năm 1923; đến năm 1939, dân số Đà Lạt đã lên đến hơn 11.500 người, trong đó có 600 người Pháp.

Năm 1958, chính quyền Ngô Đình Diệm tiến hành chỉnh trang lại khu trung tâm thương mại với một chợ mới hai tầng và một sân thượng tại khu vực sình lầy phía Đông chợ cũ. Công trình này hoàn thành vào năm 1960 và mang tên “Chợ Mới Đà Lạt” - khu chợ hiện đại bậc nhất miền Nam thời đó. Từ một nơi giao thương của các tiểu thương địa phương, chợ Đà Lạt dần trở thành trung tâm buôn bán lớn, không chỉ phục vụ người dân mà còn thu hút khách du lịch. Sự biến đổi này phản ánh sự phát triển nhanh chóng của thành phố, nhưng cái hồn cốt, tinh thần của chợ vẫn không hề phai nhạt.

KÝ ỨC MỘT THỜI

Trong ký ức của nhà thơ Trần Ngọc Trác - người đã có hơn 45 năm gắn bó với vùng đất này - chợ Đà Lạt có những nét riêng mà không phải vùng đất nào cũng có. Ở đó, một thời, những người bà, người mẹ, người chị, người em buôn bán ở chợ thường đội nón lá, mặc áo dài, đi guốc mộc, chầm chậm gánh gồng ra chợ. Họ không nói thách, không to tiếng, không ồn ào, mà đầy chất Đà Lạt - nhẹ nhàng, tinh tế.

“Chợ Đà Lạt ngày ấy là nơi giao lưu văn hóa thực sự của miền cao nguyên. Người bán luôn nở nụ cười trên môi, mời chào lịch sự, nói năng nhỏ nhẹ, chịu lắng nghe, không vồn vã mà đầy thân tình. Người mua cũng cư xử hòa nhã, lịch thiệp. Nét văn hóa ấy vẫn còn giữ được đến ngày nay, nhất là trong những người sinh ra tại Đà Lạt, được thừa hưởng sự giáo dục từ gia đình, ông bà, cha mẹ và dòng tộc”, ông chia sẻ.

Với bà Triệu Tú Hòa, một tiểu thương gắn bó với chợ hơn sáu thập kỷ, chợ Đà Lạt không chỉ là nơi mưu sinh mà còn là chốn lưu giữ cả một đời ký ức. Những năm 1954-1955, gia đình bà đã sống và lập nghiệp ở Đà Lạt. Gốc người Hoa, từ năm 13 tuổi, bà đã cùng cha mẹ bán hàng tại chợ Hòa Bình, rồi sau đó là chợ Lầu (nay là chợ Đà Lạt), với những món đặc sản như thịt quay, heo quay.

“Ngày xưa, không khí Tết ở chợ vui hơn, hoa, mứt, bánh, trái bày đầy ngoài đường, nhà cửa trang hoàng lộng lẫy. Sau khi đi lễ nhà thờ, các bà, các mẹ mặc áo dài đi chợ Tết, khuôn mặt ai cũng rạng rỡ, phấn khởi”, bà nhớ lại. Giờ đã 78 tuổi, bà cùng chồng vẫn gắn bó với gian hàng nhỏ trong chợ, không chỉ đơn giản là mưu sinh mà còn vì cuộc sống, thói quen và những ký ức khó phai, gắn bó với từng nhịp đập của chợ Đà Lạt.

Trong khi đó, với nhà thơ Lê Mưu, chợ Tết không chỉ là nơi mua sắm mà còn là mảnh ghép ký ức tuổi thơ khó phai. “Ngày Tết, mẹ tôi mặc bộ áo dài, dẫn các con đi chợ mua đồ Tết - một dịp đặc biệt mà cả năm chỉ có một lần, tôi và các em khi đó rất vui và háo hức. Với tôi, chợ Tết Đà Lạt lưu giữ trọn vẹn kỷ niệm của tuổi thơ, những chiếc áo dài thanh lịch, không khí nhộn nhịp mà vẫn thanh tao - tất cả tạo nên một Đà Lạt thật đặc biệt, nhẹ nhàng mà đậm đà bản sắc”, ông hồi tưởng.

Chợ Đà Lạt ngày nay

GIAO THOA BẢN SẮC

Phong cách sống của người Đà Lạt tại chợ không tự nhiên mà có. Đó là kết quả của sự giao thoa văn hóa vùng, miền, kết hợp với ảnh hưởng của văn hóa Pháp hơn một thế kỷ qua. Cộng thêm khí hậu mát mẻ, trong lành, tất cả đã góp phần định hình tính cách hiền hòa, thanh lịch của con người nơi đây, tạo nên nét đặc trưng không nơi nào có được.

Chợ Đà Lạt, qua gần một thế kỷ hình thành và phát triển, vẫn giữ vẹn nguyên “linh hồn” của mình giữa những biến chuyển không ngừng của thời gian.

Mặc dù đã khoác lên mình diện mạo hiện đại hơn, chợ vẫn duy trì được những giá trị văn hóa cội nguồn, như một điểm giao thoa hoàn hảo giữa quá khứ và hiện tại. Những nụ cười thân thiện, lời mời chào nhẹ nhàng của các tiểu thương vẫn là những đặc trưng khó phai mờ, phản chiếu bản sắc văn hóa Đà Lạt thanh lịch, hiền hòa.

Dù cho không khí chợ ngày nay có nhộn nhịp hơn, đa dạng hàng hóa hơn, song, nét mộc mạc và giản dị của những mặt hàng truyền thống - từ hoa tươi, rau, củ đến các đặc sản địa phương - vẫn không thay đổi. Chợ Đà Lạt vẫn là nơi mà mỗi món hàng, mỗi gian hàng đều chứa đựng câu chuyện về đất và người. Đặc biệt, vào những ngày Tết, không khí tại chợ càng trở nên ấm áp, khi các gia đình Đà Lạt tìm về đây để chọn lựa những món đồ trang trí, cúng ông bà và giữ gìn phong tục qua bao thế hệ. Đây còn là không gian để người Đà Lạt tự hào về bản sắc riêng biệt của mình, đồng thời là điểm đến cho du khách mong muốn tìm hiểu một phần hồn cốt của thành phố ngàn hoa.

Qua mỗi mùa xuân, khi đất trời Đà Lạt tràn đầy sức sống, chợ lại trở thành một bức tranh sinh động, nơi không chỉ người dân mà cả du khách đều cảm nhận được sự giao thoa ấy. Chợ Đà Lạt vẫn vững vàng đứng giữa sự thay đổi của thời gian, lưu giữ và phát huy những giá trị văn hóa mà người dân Đà Lạt đã gìn giữ qua bao thập kỷ.