Dân làng Kim Panhon ví ông như con chim bling trên đỉnh Langbian. Đó là cánh chim báo yên. Bling của núi mẹ Langbian bay đến đâu thì ở đó có sự an bình và hạnh phúc cho buôn làng đến đó...
Dân làng Kim Panhon ví ông như con chim bling trên đỉnh Langbian. Đó là cánh chim báo yên. Bling của núi mẹ Langbian bay đến đâu thì ở đó có sự an bình và hạnh phúc cho buôn làng đến đó. Già làng Krajan Hà Đời ở buôn Kim Panhon dưới chân núi Langbian (xã Đạ Sar, huyện Lạc Dương, tỉnh Lâm Đồng) của người Cill, người Lạch, người Cơho... là một cánh chim báo yên như thế.
Hay tin già làng Krajan Hà Đời là một trong hai đại biểu được tặng Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ dịp Đại hội đại biểu các Dân tộc thiểu số tỉnh Lâm Đồng sắp đến, tranh thủ ngày nghỉ thứ bảy, tôi phóng xe từ Đà Lạt vào Đạ Sar (Lạc Dương) để tìm gặp ông. Cuộc trò chuyện giữa tôi với ông là cuộc trò chuyện của hai người quen biết nhau lâu ngày gặp lại chứ không phải là cuộc “phỏng vấn” của nhà báo với nhân vật điển hình.
Chuyện xưa kể lại
 |
| Chân dung già làng Krajan Hà Đời |
Gặp lại nhau sau nhiều năm, thấy già làng Hà Đời tuổi gần bảy mươi nhưng vẫn mạnh mẽ và nhanh nhẹn như thế này là tôi mừng. Sau cái bắt tay thật chặt, câu chuyện quá khứ của tôi và già làng Hà Đời được nhắc đến. Ông hỏi tôi: “Hồi đó là năm 1992 phải không?”. Tôi gật đầu xác nhận bằng... câu hỏi: “Hồi đó, già làng Hà Đời hình như vừa là Bí thư vừa là Chủ tịch xã Đạ Sar thì phải?”. Già làng Hà Đời cũng gật đầu: “Đúng rồi! Cơ chế lúc đó nó vậy mà! Mình làm đến hai nhiệm kỳ...”. Đúng vậy, đó là lần gặp “lịch sử” năm 1992 khi tôi cùng nhà báo Uông Thái Biểu có chuyến “công cán” ở Klong Klăn (xã Đạ Chais, huyện Lạc Dương) gặp lũ rừng. Đó là một chuyến đi nhớ đời trong đời làm báo của tôi và Uông Thái Biểu (lúc đó Biểu còn là phóng viên Báo Lâm Đồng cùng với tôi). Sau mấy lần trầm mình với lũ nguồn ở hai con suối biến thành biển nước Đưng Tvó và Đạ Sịr do lũ nguồn, tôi và Uông Thái Biểu cuối cùng cũng ra đến được trung tâm xã Đạ Sar. Nhưng ra đến đây, cả hai chúng tôi không còn đồng bạc nào trong túi. Vì trước đó, tôi và Uông Thái Biểu ghé lại và xin ngủ nhờ qua đêm ở một lán trại giữa rừng cùng với một nhóm người đào đãi vàng. Đêm ấy, cả hai dốc đến đồng bạc cuối cùng để chia sẻ mời nhóm “vàng tặc” cho một bữa tiệc không hẹn giữa rừng già. Chiếc cánh én cà tàng của tôi hồi đó ngốn xăng kinh khủng. Từ chỗ lán trại của nhóm “vàng tặc”, ra đến trung tâm xã Đạ Sar đã quá xế. Tiền hết, mì tôm mang theo trước đó cũng đã hết. Nhưng quan trọng nhất là chiếc xe cũng không còn một giọt xăng. Tôi và Biểu ghé lại quán nước bên đường với ý đồ “cắm” chiếc đồng hồ của Biểu để lấy hai tô mì tôm và lít xăng cho người và xe. Bất ngờ Bí thư - Chủ tịch Krajan Hà Đời đi ngang qua. Thấy hai nhà báo với “bộ cánh” bê bết bùn đất từ đầu tới chân, ông ghé vào. Sau cái bắt tay là cuộc trò chuyện thân tình. Chúng tôi kể về chuyến đi vào Klong Klăn lúc trở ra bị lũ nguồn nên già làng trong ấy - già làng Ha Ksiêng, phải huy động hơn hai mươi trai làng kéo cây rừng làm bè tạm để khiêng xe qua suối Đưng Tvó; phải bứt dây rừng cột xe “thả trôi” qua suối Đạ Sịr; phải ngủ nhờ trong lán trại của nhóm “vàng tặc” có người cầm đầu là “đại ca” Huyền... Dĩ nhiên, tôi và Biểu chỉ nói xa xa chuyện hai chúng tôi đang “rỗng túi” nhưng cả người lẫn xe đều đang “đói”. Nghe xong, già làng Hà Đời cười hiền rồi bảo chủ quán: “Làm cho hai tô mì tôm thật to, đổ thêm bình xăng cho hai nhà báo này nhé...”. Tôi và Biểu nhìn nhau chứ không mở miệng nói lời cảm ơn được. Và, “món nợ” ấy cho đến giờ, tôi và đồng nghiệp vẫn chưa “trả” được.
Lần này gặp lại già làng Krajan Hà Đời, tôi nhắc lại. Nghe xong, ông cũng chỉ cười hiền...
Cánh chim bling của đại ngàn Langbian
Già làng Krajan Hà Đời kể rằng cuộc đời ông nhỏ cũng lắm cơ cực. Ông nói: “Bố mình mất khi mình mới bốn tuổi thôi. Khi mình lên tuổi thứ bảy thì mẹ mình mất. Người ta có bố có mẹ mà còn khổ thì huống chi mình mất cả bố lẫn mẹ. Mình phải bươn chải kiếm sống từ nhỏ. Năm lên mười lăm hay mười sáu gì đó, mình ra Đà Lạt làm thuê cho ông Pareur, chủ hai trang trại chăn nuôi bò và cừu ở hồ Tuyền Lâm và Chi Lăng. Được cái là mình trẻ khỏe và năng nổ nên được ông chủ Pareur cử làm trưởng nhóm những người làm thuê cho ông ấy. Nghe nói, ông ấy là cháu của ông Yersin - người tìm ra Đà Lạt. Những năm làm ở đó, mình vừa làm, vừa tự học...”. Đến ngày giải phóng, lúc này, Krajan Hà Đời đã là chàng thanh niên ba mươi tuổi. Về lại buôn Kim Panhon, chàng thanh niên Hà Đời tham gia nhiều việc trong xã. Sau đó, ông lên làm Công an thôn, Thư ký Văn phòng UBND xã, rồi Phó Chủ tịch xã, rồi vừa là Chủ tịch UBND xã và vừa là Bí thư Đảng ủy xã Đạ Sar. “Đến năm 2001 thì mình nghỉ hưu. Nhưng cũng không “thoát” hẳn chuyện của xã. Mình phải đảm trách vị trí Chủ tịch Hội Người cao tuổi Đạ Sar từ đó đến giờ” - già làng Hà Đời nói.
 |
| Trẻ em người dân tộc thiểu số vùng sâu đến trường |
Bà con trong các thôn buôn của xã Đạ Sar bảo rằng không đợi đến lúc Krajan Hà Đời được bà con tín nhiệm bầu làm già làng mới làm công việc của một già làng mà trước đó, nhất là từ hồi sau giải phóng, ông đã làm công việc của một già làng rồi. Trong câu chuyện với tôi, già làng Hà Đời thường hay nhắc đến những người nguyên là lãnh đạo cao cấp của tỉnh Lâm Đồng như các ông Tám Cảnh (Nguyễn Xuân Du), ông Chế Đặng, ông Bảy Minh (Nguyễn Ánh Minh)... Ông bảo: “Các ông ấy bảo mình là phải vận động cho được bà con trong thôn buôn làm cái cây công nghiệp cà phê thì mới cải thiện được cuộc sống, mới có thể làm giàu như người Kinh được. Hồi ấy, bà con người Cill, người Lạch, người Cơho... chỉ biết trỉa bắp trỉa lúa trên cái nương cái rẫy thôi chứ không biết cây cà phê là gì đâu. Nhưng rồi vận động mãi cũng được. Mà, mình phải làm gương trước đã. Thấy, bà con mới tin, mới làm theo”. Vậy là bắt đầu từ mình, già làng Hà Đời làm cây công nghiệp cà phê; không chỉ mình ông làm mà ông còn dạy cho những người con gái con trai của ông vừa làm thứ “cây lạ” này và vừa phải đi học. Đến giờ, con cái của ông đều thành đạt (hầu hết là giáo viên) và đều có cuộc sống ổn định bằng vườn cây công nghiệp. Rồi nữa, để chắc hơn, già làng Hà Đời còn vận động những người cao tuổi trong xã làm gương trước để cháu con noi theo; vận động những “đầu mối” của xã như Bí thư Đoàn Thanh niên, Chủ tịch Hội Phụ nữ... cùng làm gương. Từ đó, bà con trong buôn noi theo. Đến giờ, khi nói người dân tộc thiểu số ở Đạ Sar làm kinh tế giỏi bằng vườn cây công nghiệp cà phê, bằng trồng rau công nghệ cao thì đó không còn là chuyện lạ. Như ông Kơsa Ha Tang (thôn 1, người chúng tôi vừa nhắc ở phần trên) chẳng hạn, không chỉ là người có công sáng chế máy tuốt bắp mà Ha Tang còn được biết đến với tư cách là một nông dân trồng hoa cúc cao cấp mang lại hiệu quả kinh tế cao. Ở Đạ Sar còn có chị Ka Uyên (thôn 5) khá nổi tiếng với 5 sào đất trỉa bắp trước đây, nay chuyển sang trồng hoa và rau cao cấp cho thu nhập vài trăm triệu đồng mỗi năm. Rồi nữa, với chuyện tin học, già làng Krajan Hà Đời động viên lớp con cháu: “Cái tin học nó ích lợi lắm. Chuyện của cả thế giới này nó nằm ở trong cái máy tính ấy đấy! Cố mà học!”. Cũng nhờ đó mà đến giờ, chuyện tin học ở vùng dân tộc thiểu số Đạ Sar không còn là chuyện lạ đối với lớp trẻ. Già làng Krajan Hà Đời tâm sự: “Trong mọi chuyện, mình là già làng thì phải làm gương để dân làng nghe và làm theo. Ví như chuyện vận động bà con không nghe theo luận điệu của kẻ xấu chẳng hạn, trước tiên, mình phải phân tích cho những người con người cháu trong gia đình của mình, trong dòng họ của mình; vận động những người cao tuổi trong thôn, buôn về từng gia đình, từng dòng họ nói chuyện cho bà con thân thích của họ trước...”.
Tôi ngước nhìn lên bức tường gỗ trong ngôi nhà riêng khá khang trang của ông ở trung tâm xã Đạ Sar và bắt gặp rất nhiều những giấy khen, bằng khen đủ các cấp. “Thật khó mà chép hết vào sổ tay!” - tôi nghĩ. Bởi vậy, trước khi chia tay ông, tôi chúc mừng sớm: “Lần Đại hội Mặt trận cấp tỉnh tới đây, được nhận Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ, chúc già làng vui và mãi là cánh chim bling của núi mẹ Langbian!”. Và, tôi lại thấy già làng Krajan Hà Đời cười hiền...
Phóng sự: KHẮC DŨNG
