Tai biến mạch máu não gồm những biểu hiện bệnh lý đột ngột, cấp tính có tính chất khu trú của hệ thần kinh trung ương do giảm cung cấp máu tới não. Chẳng hạn như: liệt nửa người và mặt cùng bên, tê bì hay rối loạn cảm giác nửa thân, nói khó, hoặc nhìn khó; có thể kèm theo hôn mê hoặc rối loạn tri giác.
Tai biến mạch máu não (TBMMN) gồm những biểu hiện bệnh lý đột ngột, cấp tính có tính chất khu trú của hệ thần kinh trung ương do giảm cung cấp máu tới não. Chẳng hạn như: liệt nửa người và mặt cùng bên, tê bì hay rối loạn cảm giác nửa thân, nói khó, hoặc nhìn khó; có thể kèm theo hôn mê hoặc rối loạn tri giác.
Bệnh thường xảy ra đột ngột, có hoặc không có dấu hiệu báo trước như đau đầu, buồn nôn... Trong vài phút hoặc vài giờ, người bệnh có thể bị liệt hoàn toàn nửa người (gồm cả mặt, tay và chân cùng bên). Liệt nửa người là dấu hiệu thường gặp nhất; ngoài ra có thể gặp các dấu hiệu khác như nói ngọng, tê bì nửa người, lẫn lộn, đại tiểu tiện không tự chủ.
Ở các nước phát triển, TBMMN là nguyên nhân gây tử vong thứ 3 sau bệnh ung thư và tim mạch. Thống kê ở Việt Nam năm 1994 cứ 100.000 người dân thì 115 người bị TBMMN. Phần lớn người bị tai biến mạch máu não đều đang ở tuổi lao động hoặc mới nghỉ hưu. Cứ 3 người bị tai biến mạch máu não thì có 2 người là đàn ông.
Các dấu hiệu và triệu chứng TBMMN: Yếu hoặc liệt nửa người một bên; mất hoặc rối loạn cảm giác của một bên nửa người; cơ nửa người co cứng hoặc mềm nhẽo; rối loạn ngôn ngữ do hiểu kém hoặc diễn đạt kém; mất các cử động quen thuộc: chải đầu, mặc áo vụng về, khó khăn; rối loạn về nói: nói ngọng, nói lắp hoặc nói to quá, nhanh quá... Rối loạn về nuốt: nuốt nghẹn, uống sặc...
Điều trị nội khoa: Trong đợt điều trị cấp cứu của TBMMN, người bệnh cần được nằm và theo dõi tại bệnh viện. Dấu hiệu cấp cứu là hôn mê đi kèm với liệt nửa người, đại tiểu tiện không tự chủ. Ở bệnh viện, tình trạng sức khoẻ và tri giác của người bệnh được theo dõi và điều chỉnh. Các thuốc thường được dùng ở giai đoạn này là thuốc tăng cường tuần hoàn não (cerebrolysin, gliatilin, citicholin...), thuốc làm thức tỉnh tế bào não (nootropyl, ginko biloba... ). Ngay sau khi xảy ra tai biến, người bệnh cần được chăm sóc cẩn thận để phòng ngừa loét do đè ép, nhiễm trùng ở phổi hoặc nhiễm trùng đường tiết niệu.
Một số trường hợp cần được điều trị bằng phẫu thuật như: xuất huyết não - màng não, máu tụ nội sọ... Chỉ định phẫu thuật do thầy thuốc phẫu thuật thần kinh đưa ra.
Can thiệp phẫu thuật để mở hộp sọ lấy máu tụ, đặt cầu nối động mạch khi có động mạch bị tắc hoặc kẹp đoạn mạch bị vỡ...
Một số điểm cần lưu ý khi phục hồi chức năng cho bệnh nhân sau TBMMN: cần loại bỏ các yếu tố nguy cơ gây TBMMN, ngăn ngừa tái phát của bệnh: hút thuốc, tăng huyết áp, thói quen ăn mặn... Điều trị các bệnh có thể trực tiếp hoặc gián tiếp gây TBMMN như: tăng huyết áp, đái tháo đường, tăng mỡ máu... Việc phục hồi chức năng cần toàn diện, sớm và tuỳ thuộc vào giai đoạn tiến triển của bệnh. Ở giai đoạn cấp của bệnh, việc chăm sóc chiếm vị trí quan trọng, phục hồi chức năng cũng đồng thời phải tiến hành ngay. Nội dung các hoạt động này bao gồm: giữ tư thế tốt và đúng để tránh cứng khớp và biến dạng khớp, tập luyện để duy trì và tăng cường sức mạnh cơ, giúp người bệnh độc lập tối đa trong sinh hoạt hàng ngày nhờ dụng cụ trợ giúp.
Gia đình cần hỗ trợ để người bệnh tự làm các hoạt động chăm sóc bản thân như: ăn uống, vệ sinh: chải đầu, đánh răng, rửa mặt, thay quần áo, tắm rửa, đi vệ sinh... Trong đó, cần biết cách hỗ trợ người bệnh di chuyển từ giường sang xe lăn và ngược lại.
Hỗ trợ về tâm lý: Người bệnh sau tai biến thường bị rối loạn cảm xúc như trầm cảm, không ham muốn, thiếu động cơ tập luyện, không cố gắng; nhiều người tự coi mình làm trung tâm sự chú ý và chăm sóc, muốn được phục vụ và quan tâm... Do vậy, tuỳ theo tâm lý của người bệnh mà gia đình, cộng tác viên phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng và những người xung quanh cần hỗ trợ, nâng đỡ, động viên họ, giúp họ tham gia tích cực vào việc tập luyện và phục hồi chức năng.
Người bệnh và gia đình cần được hướng dẫn về các nội dung: cách theo dõi huyết áp và chế độ ăn uống; phòng ngừa và loại bỏ các yếu tố nguy cơ gây TBMMN; cách hỗ trợ người bệnh tập luyện; cách hỗ trợ người bệnh tự chăm sóc bản thân một cách độc lập; những thay đổi môi trường gia đình để người bệnh có thể tái hoà nhập cộng đồng; xem xét và giải quyết vấn đề việc làm cho người bệnh ở độ tuổi lao động.
Việc hồi phục khả năng nói, giao tiếp sau tai biến bắt đầu sau một vài tháng kể từ lúc bắt đầu bị bệnh và kéo dài hàng năm. Nếu được tập luyện ngôn ngữ, khả năng giao tiếp có khả năng cải thiện. Cộng tác viên phục hồi chức năng cộng đồng cần lượng giá được khả năng của người bệnh để giúp họ nhanh chóng tìm công việc phù hợp. Thông thường, người bệnh có thể bắt đầu đi lại được sau khi bị tai biến khoảng 1 tháng - 1,5 tháng. Họ đi tốt, an toàn sau khoảng 2 - 3 tháng. Phần lớn người bệnh có thể tự chăm sóc bản thân và tham gia một phần các hoạt động trong gia đình. Khoảng 30% bệnh nhân có thể đi làm trở lại, với công việc được điều chỉnh phù hợp.
THS-BS VÕ KIM HẢI
