Gia đình không chỉ là tổ ấm nuôi dưỡng, hình thành nhân cách của mỗi con người, mà còn là nơi lưu giữ, bảo tồn, phát huy, trao truyền những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
Gia đình không chỉ là tổ ấm nuôi dưỡng, hình thành nhân cách của mỗi con người, mà còn là nơi lưu giữ, bảo tồn, phát huy, trao truyền những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Gia đình ông Duôm Dai K’Bát ở tổ dân phố Bồ Liêng, thị trấn Ðinh Văn, Lâm Hà là một tổ ấm như thế; trong đó cả ba thế hệ cùng dành tâm huyết cho sự trường tồn của những phong tục tập quán tốt đẹp và di sản Không gian văn hóa cồng chiêng.
 |
| Ông K’Bát luôn ý thức trao truyền những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc cho các con. Ảnh: T.A |
Phục dựng không gian “sống” cho cồng chiêng
Ngồi trên bậc cầu thang ngôi nhà sàn còn thơm mùi gỗ, ông Duôm Dai K’Bát cười hiền đưa ánh mắt nhìn vào góc nhà nơi có dàn chiêng 6 của người K’Ho được treo trang trọng. 12 chiếc gùi, dụng cụ lao động sản xuất thô sơ in dấu đôi tay chai sần của cả hai vợ chồng ông; những chiếc rổ, rá được chuốt từng nan, đan bện tinh xảo qua thời gian đã lên màu nâu bóng; dàn chum được treo lên bằng những sợi mây chắc chắn, chóe được sắp đặt gọn gàng; hàng chục quả bầu khô từng đựng thức ăn cho cả gia đình, nhiều nhạc cụ, trong đó có chiếc trống bịt bằng da trâu do ông tự làm, có cả cung tên tự tay chế tác từng theo ông lên rừng suốt thời trai trẻ kiếm thức ăn cho gia đình, nuôi lớn các con... Tất cả “gia tài” được ông nâng niu, gìn giữ qua nhiều năm, mặc cho sự thay đổi. Nhưng không gian nhà sàn này thì ông đã mơ từ rất lâu rồi và quyết tâm phải phục dựng lại.
Già K’Bát kể, năm 1967, cả làng Bồ Liêng cùng Sê Nhắc chuyển từ cánh rừng sâu cạnh con thác sông Đạ Đờng về định cư ở đất này. Cánh đồng phía sau nhà hoang sơ, mênh mông, cả buôn nhà ai cũng là nhà sàn. Ngay đầu buôn (Trung tâm Văn hóa huyện bây giờ) còn là rừng, rất nhiều cây to, đêm đến còn có tiếng cọp gầm gừ... Một tiếng chiêng từ nhà sàn cũng đủ để có thể vang khắp buôn gần làng xa. 50 năm trôi qua, ông K’Bát đã chứng kiến biết bao sự đổi thay, rừng lên làng, làng lên phố, nhà cửa san sát, đường sá rộng thênh. Kiến trúc hiện đại của những ngôi biệt thự mọc lên khắp buôn làng thay dần cho những nhà sàn gỗ đơn sơ. Nhà sàn từ lâu đã không còn tồn tại trong cộng đồng người K’Ho - Lâm Hà, cồng chiêng cũng mất dần không gian “sống”.
Tuổi mỗi ngày một cao, ông K’Bát luôn lo sợ bản sắc văn hóa của đồng bào mình bị mai một, thế hệ con cháu của ông và thế hệ sau nữa không còn biết gì về cha ông mình. Từ 3 năm qua, ông K’Bát luôn trăn trở phải làm sao để biến những giá trị văn hóa của cha ông thành những gì có thể nhìn thấy hàng ngày. Nhiều đêm không ngủ, ông tự vẽ thiết kế trong đầu... Thế rồi, những ngày gần đây, một ngôi nhà sàn gỗ đã được dựng lên bên cạnh ngôi nhà phố xây khang trang. Tất cả những khoảng đất “vàng” còn lại được dành cho một khoảng sân rộng làm không gian quần tụ của nhà sàn. Cùng chung niềm mong mỏi như cha, các con ông đã nỗ lực tích cóp từ rẫy cà phê, ruộng vườn, chăn nuôi trâu bỏ ra 320 triệu để thỏa niềm mong ước tạo nên không gian cho cồng chiêng. Ở đó, vợ chồng ông cùng các con mình mong muốn những giá trị văn hóa đẹp đẽ, những phong tục tập quán tốt đẹp cùng với Không gian văn hóa cồng chiêng sẽ được gìn giữ, bảo tồn và phát huy bởi các thế hệ tiếp nối.
Bản hòa tấu cồng chiêng của cha - con, ông - cháu
Đã 3 năm rồi, ông Duôm Dai K’Bát vẫn không quên tiếng vỗ tay rần rần khi ông cùng con trai K’Bes và các cháu K’Ken, K’Binh biểu diễn tiết mục Pơ long (đấu chiêng) trên sân khấu chung kết Liên hoan Dân ca toàn quốc 2015 do Đài Truyền hình Việt Nam tổ chức tại Nghệ An. Tiết mục đã xuất sắc đoạt giải A và đoạt thêm giải Tốp nghệ nhân trình diễn ấn tượng nhất tại liên hoan. Màn trình diễn ngẫu hứng, tiếng chiêng nối tiếp nhau tấu nên giai điệu, khi thì như đuổi bắt, lúc đùa giỡn, khi lả lướt, khoan thai như gió vờn, nước chảy, lúc trầm hùng, ào ào như thác đổ... Sự ăn ý giữa các nghệ nhân cha và con, ông và cháu đã cống hiến cho khán giả một màn diễn tấu đầy hứng khởi, phóng khoáng; không chỉ còn là những bài bản cổ truyền khuôn mẫu, gò ép, mà được sáng tạo trực tiếp từ những chủ nhân đích thực của di sản văn hóa cồng chiêng...
Năm 1957, ông K’Bát được bà Ka Ple “bắt” về làm chồng. Chàng trai 19 tuổi đánh chiêng hay, chế tác nhạc cụ, dụng cụ lao động, săn bắt, cày bừa giỏi, phong tục tập quán, tích xưa truyện cũ, ca dao tục ngữ thứ gì cũng rành đã được cả cộng đồng nể phục. 4 người con của ông bà (2 trai, 2 gái) lần lượt ra đời được cha mẹ nuôi lớn bằng tiếng chiêng, lời hát dân ca của người K’Ho. 61 năm sống hạnh phúc bên nhau, ngôi nhà của ông bà luôn vang lên tiếng chiêng. Tuổi mỗi lúc một cao, vợ chồng ông K’Bát càng ý thức việc truyền dạy tất cả nét đẹp văn hóa mình tiếp thu được từ các thế hệ cha ông đi trước trao truyền cho các con và các cháu.
Như những “bảo tàng sống” của người K’Ho ở Lâm Hà, ông bà đã dành hết tâm huyết cho việc gìn giữ, bảo tồn các giá trị văn hóa của dân tộc mình. Ông truyền cho 4 người con đều nắm được tất cả các điệu thức cồng chiêng, bà truyền cho các con những làn điệu dân ca và nết ăn nết ở. Người con cả là anh K’Bes (sinh năm 1963) từng cùng ông bà đi biểu diễn nhiều nơi từ thời trẻ, rồi cùng ông truyền dạy cồng chiêng cho nhiều người. Tiếp thu tất cả những giá trị văn hóa do cha mẹ truyền lại, anh vừa được Nhà nước phong danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú (là một trong 10 nghệ nhân ưu tú đầu tiên của Lâm Đồng được tặng danh hiệu này). Hai người con gái Ka Phôn và Ka Phen đều là những thành viên sáng lập tích cực của đội cồng chiêng nữ Lâm Hà, là hạt nhân nòng cốt của phong trào văn nghệ quần chúng của địa phương, từng mang cồng chiêng đi biểu diễn tại các liên hoan của huyện, của tỉnh, khu vực và toàn quốc. 12 đứa cháu nội ngoại của ông cũng thành thạo các vũ điệu xoang và các điệu thức cồng chiêng. Ngoài con, cháu của mình, ông K’Bát còn truyền dạy cho các cháu trong dòng tộc, buôn làng hơn 30 người biết đánh chiêng, múa xoang và truyền dạy cho thế hệ trẻ K’Ho tại các xã Phi Tô, Phi Liêng.
Được chứng kiến cả gia đình ông đã cùng nhau đứng trên nhiều sân khấu lớn phô diễn nét đẹp trong di sản Không gian văn hóa cồng chiêng của đồng bào K’Ho đến với các dân tộc anh em trên khắp cả nước như: Gia đình tài tử (chương trình HTV tổ chức), Liên hoan Gia đình nghệ thuật Lâm Đồng lần thứ I (Sở VH-TT-DL tổ chức)... mới thấy hết sự trân trọng gìn giữ và tình yêu của họ dành cho di sản văn hóa của dân tộc mình. Những giá trị truyền thống và bản sắc văn hóa các dân tộc Việt Nam sẽ không bao giờ mai một nếu có nhiều gia đình như vợ chồng ông Duôm Dai K’Bát và Ka Ple.
THÁI AN
