Những con voi ẩn mình chờ... Khách

Làng voi Nhơn Hòa hết voi

Các nhà văn Mai Vũ, Phan Quế, Văn Phan đang đi thực tế buôn Đôn bằng... voi.

Nhơn Hòa là một xã của huyện Chư Sê, Gia Lai, dân không biết bắt voi, nhưng có nghề thuần dưỡng voi, nuôi voi, chăm sóc voi. Đây là một làng voi nổi tiếng nhưng thực ra trong làng thường xuyên chỉ có trên dưới chục con voi. Một làng chỉ có vài ba chục nóc nhà mà thường xuyên có chục con voi thì cũng là nhiều, là trù phú rồi. Người Gia Rai Nhơn Hòa mua voi của người Ê Đê Buôn Đôn và của cả người Lào. Cứ nghe nói có người vừa bắt được voi rừng là họ cơm đùm cơm nắm sang mua, ba bốn nhà chung nhau một con chứ ít có con voi nào của riêng một nhà. Ngày xưa, người Nhơn Hòa nuôi voi để kéo gỗ. Và chúng tiếp tục kéo gỗ cho đến thời gian gần đây khi mà... rừng hết gỗ để kéo. Thêm nữa kiểm lâm bắt rất chặt nên cũng không dám kéo. Cũng may là du lịch phát triển. Thời hoàng kim nhất của du lịch Gia Lai, Công ty du lịch ký hợp đồng với các chủ voi, mở tua du lịch cưỡi voi luồn rừng. Món này hấp dẫn các khách du lịch nước ngoài chứ người trong nước ít ham vì vừa đắt mà lại... mệt, người cưỡi mệt hơn voi đi vì kiểu xóc của cưỡi voi nó khác hoàn toàn với xóc xe, máy bay, tàu thủy... nó xóc ngang và cũng làm cho người ta say như say... sóng. Nhưng dù sao thì cũng có việc làm, dân trong làng có thu nhập từ voi. Còn ở Đăk Lăk thì Buôn Đôn đương nhiên là "vương quốc" của du lịch lưng voi. Nhưng mà đến nơi rồi thì thấy té ra nó cũng không nhiều lắm. người ta cột đâu năm sáu con gì đó ở gốc cây, có khách thuê thì voi được cởi xích, đi một đoạn, quay lại, xuống, và hết. Có một chuyện không giải thích nổi là không hiểu sao voi lại rất... ghét người ngoại quốc. Nó cứ lừa cơ hội đi trên đường đoạn nào có đất là thò vòi quơ một nắm xả mù mịt lên... mình, đây là một cách tắm của voi, nhưng chỉ khi không có người ngồi trên, còn có người ngồi thì tức là voi tắm bụi cho... người. Nếu người Việt cưỡi thì không bao giờ có trường hợp này. Người ta bảo voi kỵ mùi Tây, giống như kỵ mùi phụ nữ gặp ngày. Một con voi nếu phục vụ du lịch thì có cả chục người hầu nó. Quản tượng ư, chăn voi cắt cỏ ư, thuốc men ư..., nếu không còn tua nữa, voi đói và... người đói theo. Voi đói thì còn thả nó vào rừng tự kiếm ăn, chứ người đói thì... phải bán voi thôi. Hai con voi đầu tiên của làng voi Nhơn Hòa được bán ngược sang... Buôn Đôn. Con đầu đàn to nhất, khỏe nhất, thông minh nhất được thuê kéo một chiếc xe Kamaz chở đầy gỗ bị lầy. Sau mấy lần kéo thử không được, quản tượng đề nghị '"Sạc" bớt gỗ xuống, nhưng chủ gỗ không chịu, bảo nếu thế thì ra ngoài thuê xe cẩu luôn. Quản tượng cũng không dám vật nài vì lỡ nó bỏ ra ngoài thuê xe cẩu thật thì mất toi một khoản tiền, mà cả tháng nay lại chả có mối nào cho voi làm. Thế là cố. Con voi như cũng hiểu lòng chủ và thương chủ. Nó bước vào lần cuối cùng với đôi mắt rất buồn nhưng có vẻ đầy quyết tâm. Nó nhún lùi nửa bước rồi giật ào tới cùng lúc với khói xe xịt mù mịt khét lẹt. Tiếng xe gầm lên rồi trườn qua bãi lầy. Con voi quặp đuôi kéo thêm một đoạn nữa, khi chiếc xe mấy chục tấn bò qua được vũng lầy thì voi từ từ gục xuống. Về sau, khi mổ xác voi, người ta thấy ruột nó đứt thành nhiều khúc. Nó đã cố hết sức cho đến đứt ruột. Thế là mất ba con. Công ty du lịch Gia Lai quyết định mua 2 con voi để... chờ thời. Có 2 đơn vị du lịch nhỏ cũng mua 2 con nuôi để... chụp ảnh. Thế là voi Nhơn Hòa vãn hẳn. Bây giờ còn một hai con cứ thả trong rừng, đến... tết dắt về thành phố Pleiku cho mấy điểm du lịch sinh thái vườn trong phố với mấy ông thợ ảnh thuê. Mà trông những con voi này khi chúng vào phố đứng cho người ngắm và chụp ảnh chán lắm, chả... voi tí nào. Mắt thì toét nhoèn, gầy giơ xương, bụng hóp da nhăn, ruồi bâu không thèm đuổi, vòi thõng như mào gà tây, chả có tí nhuệ khí nào. Ấy là tôi nghĩ thế, chứ đối với dân Nhơn Hòa, có người hỏi thuê voi là mừng hết lớn...

Và Buôn Đôn, thủ phủ voi hôm nay

Ngay ở Buôn Đôn thì voi bây giờ cũng không nhiều như... voi nữa. Lâu lắm rồi có ai bắt voi nữa đâu, chỉ được bổ sung mấy con voi Bình Thuận hồi nào thôi. Mà nó cũng... hy sinh gần hết rồi. Vừa rồi bắt được một chú voi con, mang ra cho đoàn xiếc Hà Nội chữa mấy năm trời không khỏi cái chân bị mủ, sau phải mời cả bác sĩ Tây hội chẩn rồi mổ nạo vết thương, nghe nói rất tốn kém. Cứ đứng vật vờ thế, đi lại vật vờ thế, chân xích loảng xoảng thế, voi tù túng, sinh bệnh mà chết là đúng thôi. Rồi còn bao nhu cầu... voi nữa mà chỉ voi mới giải quyết được, tỉ như vào mùa động đực, nó giải quyết nhu cầu như thế nào. Mùa động tình, voi đực voi cái thường kéo nhau vào những khu rừng rất xa, vắng vẻ, nó quần nhau nhiều ngày đêm liền, nát những khu rừng rộng lớn như vừa qua cơn bão mạnh... Rồi còn đau ốm. Voi ở trong rừng chúng sẽ biết tự hái lá rừng để chữa khỏi bệnh. Còn ở khu du lịch thì voi được người chữa theo cách của người. Nếu đã cưỡi voi đi trong rừng thì thấy voi rất khôn. Khi đi nó huơ vòi ra hai bên ngửi liên tục, gặp lá cây nào ăn được là nó cuốn vòi rất nhanh nhổ luôn cả cây, vừa đi vừa tuốt lá cho vào miệng... Bây giờ bắt voi là phạm pháp nên chả ai dám bắt, thêm nữa, nó cũng chả còn nhiều nữa để mà bắt. Thế là các thợ săn voi lụt nghề, các chàng trai săn voi Buôn Đôn ngực nở bụng thon đùi ếch cởi trần đóng khố dũng mãnh xưa kia giờ chỉ hiền lành ngồi trên lưng con voi bị xích chỉ huy nó đi một trăm mét tới, quay lại, đi một trăm mét về chỗ cũ, quỳ xuống cho khách xuống, nếu có khách thì lặp lại chu kỳ, không có thì đứng đấy, lim dim đợi. Vua voi Ama Kông chuyển sang bán thuốc... hạnh phúc gia đình và thu tiền người muốn... chụp ảnh mình và chụp ảnh với mình. Ông giúp cho khá nhiều nghệ sĩ nhiếp ảnh của tỉnh Đắc Lắc ăn giải với kiểu ảnh thổi tù và trước đầu voi...

Thế là ngày qua ngày, những con voi cứ... ẩn mình chờ khách. Nó giúp cho ngành du lịch Tây Nguyên, mà chả cứ Tây Nguyên, Huế cũng đã mua mấy con về chăn thả trong đại nội, phát triển. Mà du lịch càng phát triển thì voi càng gắn chặt với... sợi xích hơn. Mà chợt trộm nghĩ, bỗng một ngày nào đó, du lịch Tây Nguyên không có voi thì sao nhỉ? Nhơn Hòa, Buôn Đôn không còn voi thì sao nhỉ? Người ta bảo, từ khi voi về ở với người, nó ít gầm hẳn đi. Ngày xưa, trong thăm thẳm rừng xanh, thi thoảng có tiếng voi gầm, hùng tráng và kiêu dũng, tự tin và đĩnh đạc... rừng thâm nghiêm và bí ẩn hơn, lớp lang chủ tớ rõ rệt hơn...

Và chuyện voi rừng

Ấy là voi nhà, còn chuyện voi rừng về phá làng phá rẫy cũng làm đau đầu nhiều cấp có trách nhiệm. Thực ra thì dân chả dám gọi là... Voi đâu, mà là "Ngài", là "Ông"... "Ngài" về Bình Thuận thì Bình Thuận tan hoang, tốn rất nhiều đô la mời các chuyên gia người Mã Lai sang "thỉnh" ngài lên Buôn Đôn Đắc Lắc. Ngài ghé  Quảng Nam, Quảng Nam kêu cứu, "Ngài" ngự ở Gia Lai, Gia Lai tan tác...

Xã Ia Piơr huyện Chư Prông cách thành phố Pleiku 80 km, giáp với huyện Chư Sê của Gia Lai và Ia Hleo của Đắc Lắc có thời là tâm điểm của sự kiện...voi về.

Đất ở đây rất tốt, cây trồng chủ yếu của dân là ngô, xanh mướt. Rừng ở đây chủ yếu là rừng khộp và le. Khi chúng tôi đến thì những rẫy ngô tươi tốt ấy đã tan hoang. Người ta có câu "voi hít bã mía" nhưng chắc người ta chưa thấy... voi ăn ngô non thế nào? Theo người dân ở đây cho biết thì voi cũng đã từng về đây, nhưng nó ở rất xa trong rừng, thấy người là lảng, và không ở lâu, không phá phách gì. Nhưng lần này thì khác. Đàn voi chừng 15 con, có hai con cực lớn, dấu chân có đường kính hơn 40cm đã ở đây gần nửa tháng, và chúng... không có ý định rút. Chúng tàn phá tất cả những gì chúng gặp, từ nương rẫy đến lều lán nhà cửa xoong nồi vật dụng. Dân mang chiêng trống phèng la ra gõ, chúng phớt lờ, lừ lừ như... voi. Ai đó phổ biến kinh nghiệm: Đốt lửa. Thế là hàng loạt đống lửa được đốt lên. Chúng điềm nhiên xông tới, bước qua đống lửa, lại còn thò vòi... thổi. Đến nước này thì dân... chạy. Bỏ lại biết bao mồ hôi nước mắt. Chạy trong nước mắt và mồ hôi. Chỉ ba hôm, các "ngài" đã kịp... phá xong 25ha ngô của dân, những ruộng ngô đang nhú râu, mơn mởn xanh. Chưa kể hàng chục ngôi nhà, lều rẫy cùng đồ đạc trong ấy. Nơi voi đến gần nhất là cách thôn Đoàn Kết 50m. Cả thôn bỏ chạy, giao hết nhà cửa vườn tược tài sản cho... voi. Báo cáo lên huyện lên tỉnh rồi.... chờ. Trong khi chờ thì lãnh đạo xã giáo dục dân là... không được đụng vào "mấy ổng", vì "mấy ổng" là tài sản quốc gia. Thì phải lấy lời dạy của người xưa mà theo: Tránh voi chả xấu mặt nào. Tuyệt đối không được sát hại voi, cách tốt nhất là... tránh voi. Dân không được vào vùng có voi. Nhưng chờ cái gì và chờ như thế nào thì... chính quyền xã cũng không biết. Rồi tránh như thế nào nếu như đang ngủ mà... ngài thò vòi vào quắp đi rồi quật chết như ở Bình Thuận hồi nào. Mà voi tự về tận làng chứ người có... đi tìm voi đâu. Sợ chết khiếp chứ còn... vào vùng voi làm gì. Hồi voi về tàn phá Quảng Nam, một lãnh đạo tỉnh Quảng Nam quá bức xúc trước việc dân của mình bị giày chết không toàn thây đã đề nghị được bắn voi để cứu dân. Ông Cục trưởng cục Kiểm Lâm đã nói đại ý: Chỉ có ở xã hội mông muội mới bắn thú hoang để cứu người. Còn xã hội văn minh thì con người phải tìm cách chung sống hòa bình với chúng...

Về chủ trương thì đúng là chúng ta đang "nâng như nâng trứng, hứng như hứng... voi", nhưng thực tế thì chúng ta đang buộc voi phải nổi giận, buộc chúng phải chống lại con người, coi con người là kẻ thù. Ấy là bởi chúng ta đã tận diệt môi trường sống của chúng, bằng nhiều cách. Phá rừng là một cách, săn chúng lấy ngà là một cách, và nhiều cách nữa, khiến chúng, vốn khá hiền lành, trở nên hung hăng khát máu...

Cũng chả biết mấy con voi rừng bây giờ chúng thế nào, lang thang ở đâu rồi, còn mấy con voi nhà, vẫn loảng xoảng xích thế. Hôm mới rồi, nhân Festival cồng chiêng ở Gia Lai, ban tổ chức thuê mấy con sang biểu diễn, đi tới đi lui đúng bốn vòng cho cả lễ khai mạc và bế mạc, thế là cả người lẫn voi lại có việc làm. Còn hôm nay, Đăk Lăk đang mở lễ hội "huyền thoại voi Tây Nguyên", hy vọng sau lễ hội này, những "Chú voi con ở bản Đôn" không bị nhồi bông trưng bày như đang trưng bày ở cái nhà sàn du lịch Buôn Đôn nữa...

Văn Công Hùng