Rồi một ngày, đất nước tôi đã tràn ngập resort. Vì là mô hình đầu tư - kiến trúc - quản lý - khai thác - kinh doanh dịch vụ du lịch - nghỉ dưỡng mới mẻ "nhập khẩu" từ phương Tây, nên những năm qua, resort cũng theo đó hiện lên những vấn đề cần giải mã và thấu hiểu, ngõ hầu đảm bảo cho sự phát triển đạt đến tính hài hòa, mọi thành phần trong xã hội đều có thể vừa lòng...
Rồi một ngày, đất nước tôi đã tràn ngập resort. Vì là mô hình đầu tư - kiến trúc - quản lý - khai thác - kinh doanh dịch vụ du lịch - nghỉ dưỡng mới mẻ “nhập khẩu” từ phương Tây, nên những năm qua, resort cũng theo đó hiện lên những vấn đề cần giải mã và thấu hiểu, ngõ hầu đảm bảo cho sự phát triển đạt đến tính hài hòa, mọi thành phần trong xã hội đều có thể vừa lòng...
 |
| InterContinental Danang Sun Peninsula Resort, Đà Nẵng 3 năm liên tiếp được World Travel Awards vinh danh “Khu nghỉ dưỡng sang trọng nhất thế giới”. Ảnh: Internet |
Ta biết resort sẽ rất buồn nếu resort mọc lên ở những chỗ không phải là thắng cảnh. Ta biết resort chỉ da diết với sự mát lành hơn khô cằn. Ta biết resort sẽ cô đơn nếu vắng như chùa bà đanh. Ta biết resort sẽ tự sát nếu không sang và đẹp.
*
Đẹp và Sang trở thành lý do để resort mọc lên bên những mặt hồ long lanh nhất, bờ biển thơm tho nhất, hòn đảo xinh đẹp nhất, di tích quốc gia danh tiếng nhất. Resort cần “View” như cầu thủ cần sân bóng, thiếu nữ cần son môi, trẻ em cần kẹo, “tuổi teen” thị dân cần trà sữa. Từ rừng núi đến biển dã, đồng bằng, phố thị, thôn quê, resort bỗng một ngày tuôn xuống như mưa trên cánh đồng du lịch của đất nước còn nghèo và bước ra từ nông thôn, nông nghiệp này. Resort rộn rã, du lịch tưng bừng, kích, thúc, kéo, vỗ nhau. Mười hai triệu khách đến năm rồi ai mà chẳng mừng vui. Tuyệt vời du lịch.
Nhưng cũng thật lòng với nhau rằng, chỗ nào đẹp nhất cũng là chỗ đắc địa nhất, dễ sinh lợi, đầu tư ít tốn kém, và đi lại thuận tiện nhất. Những khối giá trị tích hợp ngàn năm từ mặt nước, bãi cát, cánh rừng, màu xanh, di sản của quê xứ, cộng đồng là dinh dưỡng cho du lịch, che chở cho resort. Resort sống vui và khỏe.
Con dân cày, ngư phủ bị dạt một cách rất tự nhiên ra bên ngoài không gian resort, dù nó mọc lên trên giá trị thiên nhiên, văn hóa, tình cảm của quê nhà. Hiểu biết trong đầu, kỹ năng trên tay, và cảm xúc trong lòng của họ không đủ để họ đáp ứng được sự lành nghề, “chuyên nghiệp” cho một lĩnh vực kinh tế đòi hỏi nhiều kỹ năng và còn quá mới mẻ - họ quen với đánh cá và cày ruộng từ cha ông hơn. Ngư dân, ngư phủ làm sao khéo ăn khéo nói, khéo cười, khéo thỏa mãn du khách, mà toàn khách thượng lưu, hệ nhu cầu khác hẳn người bình thường. Đã resort là nụ cười cũng “chuyên nghiệp”, được đào tạo, chứ đừng nói bàn tay cho cái bình hoa, buồng phòng, ẩm thực để họ ăn và nhìn, và thư giãn. Tất cả là kỹ năng, trường lớp, chính qui, thậm chí nhập khẩu, thuê hẳn “công nghệ du lịch” Thụy Sĩ, Ý, Pháp để vận hành resort. Nên có khu resort nào dùng người bản địa, con dân cày, ngư phủ bao giờ.
*
Ta vui khi resort xuất hiện, nhưng cũng đứt ruột vì không còn được tự do tự tình, lang thang trên đó. Có resort nào mà không dựng nên bức tường hữu hình hoặc vô hình nơi mặt đất, và không có lực lượng hùng hậu bảo vệ đâu. Resort hẳn hàng ngày thấy bà con đứng ngoài bờ rào nhìn trộm vào con hồ, bãi biển, cánh rừng quê hương ở bên trong. Resort bứt cô bác chân chất ra khỏi mặt hồ, bãi biển, di sản. Resort có tính “cát cứ”, nhưng cát cứ của resort giúp phát triển du lịch. Có những khuôn mặt không giống nhau trên một cơ thể, giữa hân hoan và buồn bã, đông đúc và lạc lõng, cơ hội và thất vận, phát triển và chơi vơi, giàu có và câm lặng. Chính sách về đất đai, về cái nhìn đối với người kinh doanh, tư bản, tư sản, con buôn, giúp resort, sân golf xuất hiện điềm nhiên trên quê hương - điều mà hai mươi năm trước không thể có. Xuất hiện khái niệm “nhà đầu tư” là một vấn đề lịch sử kinh tế (và cả lịch sử xã hội) trên quê hương này. Resort dĩ nhiên mọc lên hợp pháp, nhưng lòng dân ta nhiều khi không khuyên nhủ được cảm xúc mình. Cảm xúc nó có quyền rộn rã bên trong. Không có cái gì đo được năng lượng tâm hồn và tình yêu quê xứ trong lòng người.
Con người tồn tại được nhờ niềm vui sống, mà ai bảo thứ vui đó nó không đậu quả từ những gì gần gụi nhất, như bờ cây, mặt nước, thảm cỏ, hoặc di tích kiến trúc nào đó dù rêu phong. Giá mà resort, và cả sân golf nữa, biết những lối đi, bến bãi ra biển, mặt hồ, cánh rừng, ngọn núi ấy cộng đồng bản địa đã trao đổi chất với nó, từ thế hệ kia đến thế hệ này, là thân thể của làng, vì con người tồn tại được không phải chỉ 2.200 calories mỗi ngày nạp vào cơ thể.
Giá mà resort biết hàm ơn những mặt nước, rặng cây, bãi cát nơi mình đứng. Giá mà rerort biết quỹ giá trị đó không tự nhiên mà có, cũng chẳng phải từ sự ban phát nào mà từ ông cha cộng đồng nơi đó để lại cho họ, chứ không phải cho “chúng ta”. “Chúng ta” bất ngờ đến (và có thể một lúc nào đó bất ngờ “chúng ta” ra đi - nếu không thích nữa). Nhưng họ thì ở lại. Giá mà resort nghĩ mình không phải một thực thể nghênh ngang được bảo hộ. Giá mà resort xem đồng tiền không phải quyền uy, lạnh lùng với địa văn hóa và tâm hồn người. Giá mà resort khám phá được ký ức của nơi mình đang tọa. Giá mà resort nghe được tiếng thầm thì của cư dân. Giá mà resort thành tâm với nguồn sữa đang nuôi mình...
Là khi, resort sẽ phải dùng con của dân cày, ngư phủ, thợ thuyền, thường dân bản địa trong các resort, và tìm cách đào tạo họ, làm đẹp họ. Là resort biết làm cái khó khăn này, để tạ ơn, thay vì thực dụng, “ăn nhanh”, đưa nhân lực, công nghệ tới. Resort cố là thực thể sống đi, có trách nhiệm và lương tâm chứ không phải một cỗ máy làm tiền, in tiền - in trên không gian, quê hương của người ta. Là resort để cư dân coi mình là một phần của quê nhà chứ không phải “khách”. Là đến đây để cộng sinh chứ không phải để làm “Ông chủ”. Là cả bãi biển ấy, bán đảo ấy, mặt hồ ấy, cù lao, cánh rừng ấy, cái bờ xôi ruộng mật ấy cùng ngọt, cùng cười.
Đừng mãi thế mà, đừng có lăm le những chỗ là báu vật, thắng cảnh danh tiếng, để rỉ tai, chờ đâu đó thu hồi để giao, để “gả”, hoặc “chúng ta” đền bù một cục, rồi cư dân mang cục ấy vung tiêu, hết tiền, thất nghiệp, tha hương. Resort dù sang, đẹp nhưng hình như cũng nên biết cúi xuống, sẽ nhìn thấy tha nhân, tình đời.
*
Mấy năm qua, bạn xuất hiện chỗ nào là chỗ đó ồn ào lên quá, resort ạ. Vì như đã nói, bạn toàn muốn mình hiện hữu ở những nơi nhạy cảm, cao quí, hơn người.
Và resort ơi, từ nay nếu có xuất hiện ở nơi nào đó nữa thì cũng theo qui hoạch và chịu sự phản biện khoa học, để hợp lý, chứ đừng cái “đùng”, hay lù lù, lại càng không nên bằng những cuộc “rỉ tai” nhắm, “gả” lờ mờ. Bởi quỹ thắng cảnh trên đất nước này cũng không nhiều nhặn gì, và nó còn là của để dành thiêng liêng bao đời tổ tiên người ta để lại. Chủ của resort cũng có quê hương, thì cũng thương quê hương người khác với. Ta biết, trên quê hương mình, mọi người bận rộn những việc khác, nên vẫn chưa có qui hoạch tổng thể chiến lược về resort, mà nó là những cuộc đầu tư cảm tính, “linh hoạt”, tự quyền thiết lập ở từng địa phương. Ai biết được chỗ nào không thể trở thành resort đâu, trên đất nước đây. Nên ta réo gọi lương tâm từ bạn.
Rosrt phải là thực thể đáng yêu chứ không nên là thực thể đáng ghét; của ngay cư dân bản địa chứ không phải chỉ khách thượng lưu nơi xa bất chợt tạt qua.
Ước mơ đó có thể rất xa vời. Nhưng đã sống thì phải ước mơ, vì ước mơ bao giờ cũng miễn bill (hóa đơn). Nếu không được, thì cứ tiếp tục như chàng ngư phủ vui với “hồn treo cột buồm” ngoài sóng cả, hay bác dân cày lòng cứ luôn như “cày xong thửa ruộng” trên đất quê, và thường dân ta thì cứ mua vé vào tham quan các resort, thắng cảnh bỗng nhiên thành “của người”, trên quê xứ mình. Có nhiều điều vượt khỏi tầm tay dân cày, ngư phủ, thợ thuyền, thường nhân.
Và gần đây, nơi này chỗ kia các chủ resort đã bắt đầu “đòi” nhà nước cho được bán những biệt thự, khối nhà nghỉ dưỡng được họ xây cất trong các resort như nhà cửa/đất đai trong các khu qui hoạch dân cư, nhà ở đô thị. Resort, vốn là cơ chế du lịch, chịu sự quản lý, kiểm soát đặc thù về đất đai - kinh tế - kinh doanh, nhưng khi “tiến” được một bước nữa thì muốn trở thành thứ đất đai bình thường như mọi thứ đất đai ở chốn chỗ bình thường khác. Tinh ranh, thủ đoạn, và “cơ hội” thế, resort, cứ như tóm hết túi khôn trên đời của chúng sinh.
Có cánh rừng, trảng cỏ, ngọn núi, mặt hồ, bãi biển nào đẹp thoát khỏi resort đâu. Chúng sinh bỗng một ngày nhìn quê hương mà thấy xa, và lạ. Vì yêu thương quê hương, xứ sở, mang ơn nguồn cội tổ tiên ta, mà ta bắt đầu dị ứng, “ghét” resort ở Việt Nam này. Ta nói thật đấy, resort à.
Tùy bút: NGUYỄN HÀNG TÌNH
