Thiêng liêng cột mốc ba biên giới Đông Dương

Từ thị trấn huyện Đắk Hà, chúng tôi ngược hướng Tây Bắc lên huyện cuối của tỉnh Kon Tum, huyện Ngọc Hồi, và đi tiếp 14 km nữa mới đến ngã ba Đông Dương. Nơi ấy là vùng đất thiêng liêng của Tổ quốc, có Cửa khẩu Quốc tế Bờ Y thông thương giữa 3 nước Việt Nam - Lào - Campuchia, có cột mốc phân định lãnh thổ 3 quốc gia, vị trí “một tiếng gà gáy ba nước đều nghe”. 

 

Cửa khẩu Quốc tế Bờ Y

 

Bồi hồi với chiến trường xưa

 

Đoàn chúng tôi là quân và dân đến từ các miền quê: Hà Nam, Hà Nội, Kon Tum và Lâm Đồng. Trong đó có cựu chiến binh Nguyễn Hữu Nghị, người từng ở chiến trường xưa này năm 1972 với chức vụ trung đội phó; trung tá Phan Quang Vinh, đang là trợ lý Phòng Chính trị, Cục Hậu cần, Quân đoàn 3... Chúng tôi đi từ Quốc lộ 14, qua Quốc lộ 40, con đường nhựa uốn lượn bao quanh những cánh rừng cao su hồi sinh, những nếp nhà nhỏ cộng cư của các dân tộc Kinh, Tày, Nùng, Thái, Bana, Mường, Dao, Brâu, Ca Doong, Giẻ Triêng, Pa Thiên... Trời Tây Nguyên mùa khô nắng khét, nhưng vẫn đậm chất hùng vĩ và khoáng đạt. 

 

Sát quốc lộ, bóng dáng đường băng sân bay dã chiến của chế độ cũ vẫn còn rõ. Biển đề địa danh Tân Cảnh làm gợi nhớ trong chúng tôi về Chiến dịch Đắk Tô với trận Đắk Tô - Tân Cảnh, mở màn Chiến dịch Bắc Tây Nguyên 1972. Tuy khá cao tuổi, cựu binh Nguyễn Hữu Nghị rất háo hức với hành trình “về lại chiến trường xưa”. Ông quê ở xã Nguyên Lý, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam, nhập ngũ năm 1970, lúc 17 tuổi, và có mặt tại chiến trường ác liệt. Bởi thế, kỉ niệm thời trai trẻ hào hùng ra trận dâng về. Đó là những năm tháng vào Nam ra Bắc giao quân cho Trung đoàn 15, tăng cường cho chiến trường miền Nam. Những thanh niên tuổi 17, 18 đến từ các tỉnh, thành miền Bắc, được huấn luyện kỹ thuật, chiến thuật chiến đấu, trang bị kiến thức về tư tưởng lập trường, chính sách hậu phương quân đội và những phong tục tập quán vùng miền nơi đến... Ông kể, tiểu đoàn hành quân điểm đầu là tỉnh Thanh Hóa, điểm cuối là tỉnh Kon Tum, hơn 10 ngày đêm xe ô tô men đường rừng, ngày đi đêm nghỉ, khi mé Trường Sơn Đông ở Việt Nam, lúc phải vòng qua mé Trường Sơn Tây trên đất nước bạn. Cựu Trung Đội phó Nguyễn Hữu Nghị bồi hồi đọc cho chúng tôi nghe những câu thơ do ông sáng tác vào tháng 1/1973: “Đêm nay đến Trạm mười lăm/Đã gần Tổ quốc Việt Nam quê nhà/Chặng đường đi mấy ngày qua/Trèo đèo lội suối quả là khó khăn/Bụi đường nhem nhuốc áo quần/Đường gần tới Trạm đã gần nửa đêm/Tìm cây dây võng mắc lên/Làm ngay một giấc cho quên nhọc nhằn/Vượt qua tất cả khó khăn/Quyết tâm đi tới miền Nam diệt thù”. 

 

Cách thị trấn huyện Ngọc Hồi 13 km, chúng tôi đến Ngã ba Đông Dương, con đường rẽ về trái là hướng qua Campuchia và rẽ phải là hướng qua Lào. Bên vệ đường, một tấm bia bằng đá trắng dựng trang trọng: “Di tích Lịch sử Quốc gia - đường Hồ Chí Minh Đông Trường Sơn 1970-1972”. Bia khắc nội dung: “Bờ Y. Nơi đây 1970-1972 Sở Chỉ huy tiền phương Bộ Tư lệnh Trường Sơn, trọng điểm đánh phá ngăn chặn ác liệt của không quân và bộ binh Mỹ ngụy”. Cựu binh Nguyễn Hữu Nghị cho biết, nơi đây rất ác liệt, vì là huyết mạch của quân đội ta. Ác liệt quá nên đơn vị của ông buộc phải vòng qua bên Lào mới tiếp viện được cho chiến trường. Tôi chợt nhớ đến vị tướng huyền thoại - Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên, nguyên là Tư lệnh Đoàn 559, Bộ đội Trường Sơn; linh hồn của đường mòn Hồ Chí Minh huyền thoại trong kháng chiến chống Mỹ và cả đường Hồ Chí Minh sau này. Ông mất tháng 4/2019, nhưng mãi còn đó những chiến công vang lừng. Trong hồi ký “Trọn một con đường”, ông viết: “Xong việc ở tuyến ngoài, chúng tôi vào kiểm tra khu vực ba biên giới. Kể từ khi ở cương vị Tư lệnh bộ đội Trường Sơn, đây là lần thứ năm tôi vào thị sát “Thánh địa” này. Và cứ mỗi lần đến đây, tôi lại có thêm những cảm nhận mới, những ý tưởng mới về vùng đất thiêng liêng có tên là “ngã ba biên giới”. Ai có may mắn đến nơi này đều bâng khuâng khôn tả khi nghe được những chú gà trống của ba nước Việt - Lào - Campuchia cùng cất tiếng gáy đón chào bình minh... Là cán bộ quân sự, không riêng gì tôi, mà ai cũng phải lưu tâm về vị thế chiến lược của vùng đất ấy. Và thực tế, khu vực ba biên giới từ lâu đã trở thành căn cứ chiến lược chung của các chiến trường Nam Đông Dương”.

 

Du khách chụp kỷ niệm với cột mốc ba biên giới 2007

 

Cột mốc thiêng liêng và hữu nghị

 

Chúng tôi đến Cửa khẩu Quốc tế Bờ Y (Việt Nam), huyết mạch giao thương quan trọng Việt Nam và Lào (cửa khẩu Quốc tế Phoukeua). Nơi đây, ngày 5/7/2014, Phó Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và Phó Thủ tướng Lào Somsavath Lengsavad đã dự Lễ khánh thành tuyến đường có tổng vốn 50 tỷ do Việt Nam viện trợ cho Lào thực hiện dự án. Thời điểm chúng tôi đến còn dịch COVID-19 hoành hành trên nhiều quốc gia, cửa khẩu thưa vắng người xuất, nhập cảnh hơn thường ngày. Ngoài bộ đội biên phòng thường trực 24/24, ngành y tế Kon Tum phải dựng trại dã chiến để kiểm soát phòng ngừa dịch hết sức chặt chẽ. 

 

Qua Cửa khẩu Quốc tế Bờ Y, chúng tôi rẽ về hướng Tây Nam để đến cột mốc biên giới 3 nước. Đường bê tông nhỏ, uốn lượn, khá cheo leo, dài 3 km. Trước khi lên đỉnh đồi cao nhất có cột mốc, đồi bên trái là Nhà trưng bày truyền thống và Đền tưởng niệm Anh hùng liệt sĩ Trường Sơn. Công trình có khuôn viên rộng 3.600 m2, tổng kinh phí 15 tỷ đồng, khởi công tháng 2/2014, khánh thành đúng ngày Thương binh, Liệt sĩ 27/7/2017. Nhà tưởng niệm 3 gian với diện tích 188 m2, nhà treo chuông 86 m2 có quả chuông nặng 5 tấn. Khu vực này xưa là một trong những tọa độ trọng điểm ác liệt của huyết mạch đường Hồ Chí Minh; nhiều trận đánh lớn đã diễn ra, nhiều chiến sĩ hy sinh vì Tổ quốc nhưng hài cốt chưa tìm được...

 

Ngã ba Đông Dương - Di tích Lịch sử Quốc gia

 

Ô tô đưa chúng tôi tiếp tục rẽ về phải một quãng đường nữa thì dừng lại để đi bộ 120 bậc tam cấp lên cột mốc. Trập trùng núi, ngàn lau trắng phất phơ, vô cùng quyến rũ. Nhiều cây xanh do đại biểu và lực lượng bảo vệ biên giới 4 tỉnh gồm Attapư, Xê Kông nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào; Rattanakiri, Vương quốc Campuchia và Kon Tum, Việt Nam đã cùng trồng để xây dựng “Vườn cây hữu nghị” với trên 700 cây quanh khu vực cột mốc, phủ xanh quả đồi từng chịu tang thương bởi chất dioxin của chiến tranh. Mấy tấm bảng về hình ảnh các quan chức của 3 nước trong lễ khánh thành, cùng những thông tin về cột mốc. Cột mốc khởi công xây dựng ngày 29/11/2007, hoàn thành ngày 18/1/2008. Phía Việt Nam là tỉnh Kon Tum, phía Lào là tỉnh Attapư và phía Campuchia là tỉnh Rattanakiri. Chất liệu làm cột mốc là đá hoa cương nguyên khối, trọng lượng trên một tấn, hình trụ tam giác, 3 cạnh hướng về ba nước, mặt đắp nổi trang trọng 3 quốc huy, tên của 3 quốc gia bằng chữ màu đỏ của nước đó, cuối cùng con số 2007, năm cắm cột mốc. Nơi đây cách mặt nước biển dâng 1.086 mét... Đây là cột mốc thứ hai cùng ghi tên 3 quốc gia được cắm trên mảnh đất Việt Nam (cột mốc thứ nhất: Việt Nam - Lào - Trung Quốc, xây dựng năm 2005 tại xã Sín Thầu, huyện Mường Nhá, tỉnh Điện Biên). 

 

Tại cột mốc 2007, ba biên giới Việt Nam - Lào - Campuchia, ngày 3/11/2018, Chương trình Giao lưu hữu nghị biên giới Việt Nam - Lào - Campuchia lần thứ nhất tổ chức với sự tham dự của hàng trăm đại biểu đến từ 4 tỉnh: Attapư, Xê Kông, Rattanakiri và tỉnh Kon Tum. Sau lễ chào cột mốc ngã ba biên giới phân định lãnh thổ 3 nước, cán bộ, chiến sĩ quân đội và công an 3 nước xuất phát tuần tra chung. Cán bộ Đồn biên phòng Cửa khẩu Quốc tế Bờ Y cho biết, hoạt động này duy trì thường xuyên để tăng cường mối quan hệ đoàn kết, hữu nghị của 3 nước, bảo vệ đường biên, giữ gìn trật tự an toàn trong khu vực. 

 

Có mặt tại cột mốc ba biên giới 2007 với chúng tôi còn là những đoàn du thám khách như đoàn Kon Tum, đoàn Đà Nẵng, một du khách Canada chinh phục bằng xe đạp, hai nữ doanh nhân Cộng hòa Kazakhstan lập nghiệp tại thành phố Nha Trang... Cô Dinara Chiulieva bày tỏ: “Tôi nghe nói, một trong 7 cột mốc biên giới của Việt Nam nên chinh phục là cột mốc này. Vì vậy, tôi và bạn cùng bạn đến Cửa khẩu Quốc tế lấy hàng và quyết tâm lên đây. Quả là một cảnh đẹp và vô cùng thú vị đối với người thích chinh phục và trải nghiệm”. Dĩ nhiên, những du khách người Việt như chúng tôi, ai cũng rất hào hứng và dâng trào xúc động, tự hào đã chinh phục được một đỉnh cao thiêng liêng của Tổ quốc nơi biên cương. 

 

Tháng 3/2020

 

Ghi chép: MINH ĐẠO