Cần quan tâm bảo tồn và phát triển bền vững thông 5 lá Đà Lạt 

Thông Đà Lạt, hay còn được gọi là thông 5 lá Đà Lạt (Pinus dalatensis Ferré), là một loài cây đặc biệt phân bố nhiều ở vùng Lâm Đồng, đặc biệt là Đà Lạt. Đây là một loài thông độc đáo, khác hoàn toàn với thông 5 lá ở một số vùng khác và thông 3 lá vẫn phổ biến rộng rãi ở Đà Lạt. Thông 5 lá Đà Lạt có giá trị khoa học và sử dụng cao, được xếp vào nhóm IIA theo Nghị định số 06/2019/NĐ-CP và nằm trong nhóm sắp nguy cấp (NT) trong Sách đỏ (Red List) của IUCN (2019).

Rừng thông ở khu vực Đa Nhim.

• TÌNH TRẠNG HIỆN NAY CỦA THÔNG 5 LÁ ĐÀ LẠT

Thông 5 lá Đà Lạt là loài cây thân gỗ to, tán cây hình nón, xanh tốt. Thông 5 lá cao khoảng hơn 30 m, thân có đường kính từ 0,6 - 0,8 m. Cây non có vỏ thân nứt dọc, ở cây già thì vỏ lại bong thành từng mảng. Đây là loài cây đặc hữu của ở Đà Lạt, diện tích hẹp hơn thông 3 lá.

Cành thông 5 lá ngắn, mọc ở trên đầu cành thành cụm. Cành ngắn có 5 lá hình kim ở đỉnh, dài từ 6 - 11 cm, rộng từ 0,6 - 0,7 cm. Mặt cắt có hình tam giác đều, cạnh lá có răng cưa nhỏ. Có chứa lỗ khí ở hai bên mặt, thường từ 2 - 5 hàng lỗ khí/mặt. Nón thông đơn tính cùng gốc, có hình trụ, dài từ 5,5 - 10 cm, đường kính khoảng 2,5 - 4 cm. Mỗi nón dài 2,5 cm, rộng từ 1,5 - 2,5 cm, có 25 - 50 vảy, mái vảy ở tận cùng của nón. Khi chín thì vảy có màu xám đen. Hạt thông Đà Lạt có màu nâu, hình trứng, chiều dài từ 0,8 - 1 cm, đường kính khoảng 0,4 - 0,5 cm. Cánh dài khoảng 1,5 cm ở trên đỉnh. Thông 5 lá Đà Lạt thường có quả chín vào tháng 2 - 3. Cây sinh trưởng và phát triển chậm. Cây mọc ở rừng rậm nhiệt đới, ở núi có độ cao trung bình khoảng 1.500 - 2.000 m.

Hiện nay, thông 5 lá Đà Lạt đang đối mặt với sự suy giảm đáng báo động. Loài cây này chỉ còn phân bố ở ít hơn 10 địa điểm khác nhau do mất môi trường sống, và số lượng cây trưởng thành trong mỗi khu vực phân bố thường giới hạn dưới 100 cá thể. Vì thông 5 lá là loài có tính đặc hữu và phân bố hẹp, nhiều nghiên cứu đã được tiến hành bởi các nhà khoa học trong và ngoài nước nhằm đề xuất các biện pháp bảo tồn và phát triển bền vững cho loài cây này. Tuy nhiên, hầu hết các nghiên cứu chỉ tập trung vào mô tả hình thái, ghi nhận vùng phân bố mới, xếp loại và đặt tên loài trong hệ thống phân loại thực vật. Chưa có nghiên cứu đầy đủ về cấu trúc, tái sinh, sinh học, sinh thái của loài, động thái của quần thể và đa dạng di truyền cũng như các mô hình bảo tồn cho thông 5 lá Đà Lạt.

Với tình trạng suy giảm đáng lo ngại về số lượng cá thể và quần thể thông 5 lá, việc bảo tồn và phát triển loài này trở nên cực kỳ cần thiết. 

• CẦN TỔ CHỨC QUY HOẠCH TRỒNG VÀ NHÂN GIỐNG

Tiến sĩ Lê Cảnh Nam, từ Viện Khoa học Lâm nghiệp Nam Trung Bộ và Tây Nguyên mới đây đã công bố một nghiên cứu đầy đủ và có hệ thống về đặc điểm lâm học, sinh thái học trên một phạm vi bao phủ các vùng phân bố của loài này để cung cấp các thông tin khoa học cơ bản về quần thể thông 5 lá như: Về cấu trúc quần thể thực vật rừng; về sinh thái; về vòng năm, sinh trưởng thông 5 lá; về GIS… Từ các nghiên cứu này, đề xuất các ứng dụng bảo tồn và phát triển bền vững loài thông 5 lá.

Theo nghiên cứu của Tiến sĩ Lê Cảnh Nam, cần dựa vào ba nhân tố sinh thái ảnh hưởng tổng hợp đến mật độ phân bố loài thông 5 lá đó là độ cao so với mặt biển, lượng mưa và độ dày tầng đất để xác định các khu vực, vùng sinh thái thích hợp với thông 5 lá để bảo tồn và phục hồi các quần thể thông 5 lá. Trong đó, vùng thích hợp nhất với thông 5 lá nơi có lượng mưa từ 1.800 - 2.200 mm/năm, trên độ cao từ 1.000 - 1.900 m so với mặt nước biển và đất có tầng đất mặt khá dày trong kiểu rừng lá rộng thường xanh xen cây lá kim.

Ngoài ra, nhiệt độ gia tăng do biến đổi khí hậu cũng ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển thông 5 lá. Do vậy trồng rừng, làm giàu rừng loài này cần có xử lý lâm sinh phát trong những năm có nhiệt độ gia tăng trong mùa khô hạn như trồng rừng hỗn giao, cấu trúc mật độ hỗn giao thích hợp.

Thông 5 lá Đà Lạt là một loài cây quý hiếm và có giá trị cao. Việc bảo tồn và phát triển bền vững loài cây này không chỉ nhằm bảo tồn loài cây đặc hữu của Đà Lạt, mà song song với việc quy hoạch các khu vực thích hợp để trồng và nhân giống thông 5 lá Đà Lạt còn có thể phát triển du lịch sinh thái gắn để thu hút du khách và tạo nguồn thu nhập cho người dân địa phương; qua đó nâng cao nhận thức của người dân địa phương về giá trị và tầm quan trọng của thông 5 lá Đà Lạt.